Charles Baudelaire, Ο ευαίσθητος, καταραμένος...

Γράφει η Μαριέττα Αυγερινού

 

Γεννημένος στο Παρίσι του 19^ου αιώνα, το 1821, ο Charles Baudelaire, υπήρξε γιος ενός οπαδού της φιλοσοφίας και ερασιτέχνη της ζωγραφικής, ο οποίος, ήδη εξήντα χρονών κατά την απόκτηση του γιου του, φεύγει από την ζωή το 1827 αφήνοντας ορφανό τον Baudelaire στην ευαίσθητη ηλικία των έξι χρόνων. Η μητέρα του ξαναπαντρεύεται την αμέσως επόμενη χρονιά με τον ταγματάρχη Aupick, μέλλοντα στρατηγό, πρέσβη και γερουσιαστή υπό το Κράτος. Αγανακτισμένος από αυτόν τον γάμο, ο μικρός Baudelaire, που δεν καταφέρνει καθόλου να βρει τις ισορροπίες μέσα στην καινούργια μορφή της οικογένειάς του και να δημιουργήσει υγιείς σχέσεις με τον πατριό του, φεύγει για την Lyon για να συνεχίσει το Λύκειο. Ως μαθητής είναι κυνικός, ιδιόρρυθμος και ενίοτε βιώνει βαριές μελαγχολίες και ένα αίσθημα μοναχικού πεπρωμένου.

Από τα δεκαοχτώ έως τα είκοσι του χρόνια ο Baudelaire διάγει έναν βίο απρόσεχτο, αυτόν που εκείνα τα χρόνια ήταν συνυφασμένος με την μποέμικη ζωή και λογοτεχνία. Ανακαλύπτει πως τα γεγονότα που έχουν στιγματίσει τα πρώτα νεανικά του χρόνια τα έχει βιώσει με έναν πιο δραματικό και μελαγχολικό τρόπο. Ίσως υπό το πρίσμα μίας ευαίσθητης ψυχής και μίας αλλιώτικης οπτικής που μόνο ένας αληθινός λογοτέχνης διαθέτει. Ασχολείται πλέον ενεργά με την λογοτεχνία, μελετάει πολύ και επηρεάζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το λογοτεχνικό κίνημα του ρομαντισμού. Αγαπάει τον ρομαντισμό και γίνεται οπαδός του Gautier.

Παρόλο που όλο του το λογοτεχνικό έργο εντάσσεται επίσημα στο κίνημα του συμβολισμού και του μοντερνισμού, θα ήταν δύσκολο να θεωρήσουμε πως δεν περιέχει καθόλου στοιχεία από τον ρομαντισμό. Κανένας λογοτέχνης δεν μπορεί να μην αφήσει στο έργο του στοιχεία από τα διαβάσματά του. Από εκείνα τα λογοτεχνικά έργα με τα οποία συγκινήθηκε, ταξίδεψε, μορφώθηκε και τελικά διαμόρφωσε την προσωπικότητά του. Ο Baudelaire μέσα από το έργο του προσπάθησε να αναμίξει την Ομορφιά με την Κακία. Την Ηδονή με την Βία. Καθώς και να αναδείξει την μεταξύ τους σχέση. Ωστόσο, η Ομορφιά και η Ηδονή αποτελούν αγαπημένα θέματα και εικόνες αυτού του ιδεατού λογοτεχνικού κινήματος. Του ρομαντισμού. Συνεπώς, είναι δύσκολο να εντάξεις στεγνά και κατηγορηματικά έναν λογοτέχνη σε ένα και μοναδικό λογοτεχνικό κείμενο, μην λαμβάνοντας υπόψη τα αναγνώσματα και τις επιρροές του. Σε κάθε περίπτωση, ο Baudelaire είναι ο μεγάλος «καινοτόμος». Εκείνος που κοιτάζει καιν προς το παρελθόν και προς το μέλλον. Εκείνος που μεταδίδει τις αρχαίες αξίες στις νέες γενιές. Ο τελευταίος κλασικός και ταυτόχρονα, ο πρώτος μοντέρνος.

Για να τον αποτραβήξει, λοιπόν, από αυτήν την «σκανδαλώδη» ζωή η οικογένειά του τον στέλνει στην Μπορντώ. Γεμάτος νοσταλγία ο νεαρός Baudelaire, θα επιστρέψει ύστερα από δέκα μήνες. Κατά την διάρκεια αυτού του ταξιδιού της επιστροφής, μέσα στο πλοίο, κλείνεται εντελώς στον εαυτό του, αδιαφορώντας για οτιδήποτε δεν είναι λογοτεχνία. Στην πραγματικότητα, αυτό το ταξίδι εμπλουτίζει τον συναισθηματικό του κόσμο και αποτελεί την προσωπική του αφύπνιση για μία ποίηση της θάλασσας, του ήλιου και της εξωτικής ομορφιάς. «Γιατί, αναρωτιέται ο Baudelaire, η θέαση της θάλασσας προκαλεί αστείρευτη ευχαρίστηση;» Και απαντά: «Επειδή η θάλασσα προσφέρει ταυτοχρόνως την αίσθηση της απεραντοσύνης και της κίνησης.

Η ποίησή του, όπως αναφέραμε και παραπάνω αποτελείται από αντιφατικές έννοιες. Ίσως γιατί και η ζωή του και η προσωπικότητά του υπήρξαν τόσο αντιφατικές. Πλημμυρισμένος από καλλιτεχνικά συναισθήματα, γυρίζει στην οικογένειά του αποφασισμένος να συνεχίσει την άσωτη ζωή του. Με την επιστροφή του, ο Baudelaire απαιτεί το μερίδιό του από την πατρική του κληρονομιά και αποκτώντας το συνεχίζει και πάλι την μποέμικη ζωή του, αυτήν την φορά… πλουσιότερος! Νοικιάζει δωμάτιο σε μεγαλοπρεπές ξενοδοχείο, ντύνεται ακριβά. Συνάπτει δεσμό με την Jeanne Duval, με την οποία, παρά τις θυελλώδεις διακυμάνσεις στην σχέση τους, μένει μαζί της έως τον θάνατό του. Η έναρξη αυτής της σχέσης αποτελεί μία πολύ ευτυχισμένη περίοδο στην ζωή του, κατά την οποία ήδη ξεκινάει να γράφει ορισμένα ποιήματα από την συλλογή του Τα Άνθη του Κακού. Ωστόσο, οι αλόγιστες σπατάλες του αρχίζουν  να απειλούν την κληρονομιά του ήδη από τα είκοσι τρία του χρόνια. Το 1844, η οικογένειά του, του θέτει μία δικαστική οδηγία, η οποία τον περιορίζει σε ένα μηνιαίο εισόδημα της τάξης των διακοσίων φράγκων. Από εκείνο το σημείο και έπειτα η ζωή του γίνεται άθλια.

Η πολιτική μονοπωλεί τον χρόνο του κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1848. Βγαίνει στους δρόμους, αγωνίζεται, ιδρύει μία επαναστατική εφημερίδα, δημοσιεύει άρθρα. Αλλά και αυτή του η προθυμία να αφήσει για λίγο την λογοτεχνία και να ασχοληθεί με κάτι άλλο πέφτει στο κενό και σύντομα επιστρέφει σε αυτήν.

Μεταξύ 1846 και 1847 ανακαλύπτει το έργο του αμερικανού ποιητή και πεζογράφου Edgar Poe, ο οποίος υπήρξε ένας από τους κύριους εκπροσώπους του αμερικανικού ρομαντισμού. Ο Baudelaire ανακαλύπτει στον Poe ένα πνεύμα το οποίο ταυτίζεται πολύ με το δικό του, μυστηριωδώς συνδεδεμένο με τον τρόπο σκέψης του, αλλά και την μοίρα του. Αναλαμβάνει με ζήλο να μεταφράσει τους Μύθους του, των οποίων η δημοσίευση φτάνει έως το 1855. Η περίφημη συλλογή του, τα Άνθη του Κακού, ωριμάζει κατά την διάρκεια αυτών των ενασχολήσεων και εκδίδεται για πρώτη φορά το 1857. Να γιατί δεν μπορεί κανείς να πει πως το έργο του δεν έχει μέσα στοιχεία ρομαντισμού και είναι καθαρά προϊόν μοντερνισμού. Αμέσως μόλις εκδίδεται η συλλογή του, ο Baudelaire οδηγείται στο πλημμελειοδικείο με την κατηγορία της ανηθικότητας. Σπεύδει, λοιπόν, να αντικαταστήσει τα έξι ενοχοποιημένα ποιήματά του και δημοσιεύει μία δεύτερη έκδοση, εμπλουτισμένη και με νέα ποιήματα το 1861.

«Σε αυτό το φρικτό βιβλίο, έλεγε ο Baudelaire, εναπόθεσα όλες μου τις σκέψεις, όλη μου την ψυχή, κάθε θεώρησή μου για την θρησκεία, όλο μου το μίσος.» Αυτό που δίνει ενότητα στην συλλογή γενικότερα, είναι η ειλικρινής εξομολόγηση του συγγραφέα προς τον αναγνώστη για το Κακό του, τις ελπίδες του, τις αδυναμίες του και τον ξεπεσμό του. Σε αντίθεση με τους «φωτεινούς» ποιητές του Ρομαντισμού που διάλεξαν «τα πιο ανθισμένα τοπία» για να συνθέσουν την ποίησή τους, ο Baudelaire επέλεξε να συνθέσει ποίηση για την Ομορφιά που ενυπάρχει μέσα στο Κακό. Μέσα από δικές του εμπειρίες, ο ποιητής θέλησε να περιγράψει την τραγωδία του ανθρώπινου όντος γενικότερα, συχνά συγκεκαλυμμένη κάτω από μία ψευδό-αιδώ. Να ορισμένα από τα λόγια του: «Υποκριτή αναγνώστη, όμοιέ μου, αδελφέ μου! Υπάρχουν μέσα σε κάθε άνθρωπο, ανά πάσα ώρα και στιγμή, δύο ταυτόχρονες τάσεις, η μία προς τον Θεό και η άλλη προς τον Σατανά. Η επίκληση προς τον Θεό αποτελεί μία επιθυμία για πνευματική και ψυχική άνοδο. Ενώ εκείνη προς τον Σατανά είναι μία περίεργη χαρά, ένας πειρασμός να κατέβει ο άνθρωπος.» Αυτός ο διχασμός φαίνεται να διέπει με τρομερή συνέπεια όλη του την ύπαρξη. Τόσο την οντολογική όσο και την συγγραφική. Ο ίδιος ο Baudelaire, μια καλλιτεχνική φύση κρυμμένη μέσα σε έναν κατά τα άλλα περιθωριοποιημένο χαρακτήρα. Βέβαια για να καταφέρει κανείς να περιγράψει την ομορφιά του κακού, απαιτεί πρωτίστως την γνώση του κακού. Ο ίδιος δε διστάζει να απευθυνθεί τόσο στον Σατανά «Ω Σατανά, λυπήσου την απερίγραπτη μιζέρια μου!», όσο και στον Θεό «Να είστε καλοήθης, Θεέ μου, που δίνετε τον πόνο σαν ένα θεϊκό αντίδοτο για τις ακάθαρτες πράξεις μας!».

Η σκανδαλώδης ζωή του, ο αλκοολισμός και οι καταχρήσεις ναρκωτικών ουσιών, στις οποίες κατέφευγε τόσο συχνά, αρχίζουν να του στερούν την υγεία του. Παράλληλα, είναι αναγκασμένος να γράφει και να παράγει λογοτεχνικό έργο πυρετωδώς, προκειμένου να ελαφρύνει τα χρέη που τον συντρίβουν. Το 1864, αυτοεξορίζεται στο Βέλγιο για μια καλύτερη τύχη. Αλλά  και στις Βρυξέλλες βρίσκεται σε άθλια κατάσταση τόσο οικονομικά όσο και στην υγεία του. Εμμένει στο συγγραφικό του καθήκον γράφοντας ορισμένα Ποιήματα σε Πεζό. Χτυπημένος από μια σοβαρή κρίση στην υγεία του την άνοιξη του 1866, μεταφέρεται στο Παρίσι, αφασικός πλέον και παράλυτος από την μία πλευρά, πεθαίνει τον Αύγουστο του 1867, σε ηλικία μόλις 46 χρόνων.  

 

Το άρθρο της Μαριέττας Αυγερινού δημοσιεύθηκε στο Λογοτεχνικό Περιοδικό "ΚΛΕΨΥΔΡΑ"   Τεύχος 8

 Φωτογραφία Charles Baudelaire:  wikipedia.org