Ο ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΕ ΜΙΑ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΒΙΡΓΙΝΙΑ ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ

 

Ο Αλέξης Σταμάτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Μετά από ένα χρόνο στο Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών,  σπούδασε αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές αρχιτεκτονικής και κινηματογράφου στο Λονδίνο. Έχει γράψει τριάντα βιβλία. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε εννέα γλώσσες. Το πρώτο του μυθιστόρημα Ο έβδομος ελέφαντας εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία. Το Μπαρ Φλωμπέρ εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Σερβία και τη Βουλγαρία. Η Αμερικάνικη φούγκα κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας του Αμερικανικού Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Τεχνών και εκδόθηκε στις ΗΠΑ (Etruscan Press). Το πρώτο του παιδικό μυθιστόρημα Ο Άλκης και ο λαβύρινθος τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο του Κύκλου του Παιδικού Βιβλίου. Θεατρικά του έργα έχουν ανέβει σε πολλά θέατρα της Αθήνας, συμπεριλαμβανομένων του Εθνικού Θεάτρου και του Θεάτρου Τέχνης. Τα τελευταία χρόνια συνεργάζεται με περιοδικά και εφημερίδες σε θέματα τέχνης και πολιτισμού. Έχει αντιπροσωπεύσει πολλές φορές την Ελλάδα σε διεθνή λογοτεχνικά συνέδρια και έχει διδάξει Δημιουργική Γραφή στο Κολλέγιο Αθηνών-Ψυχικού και στο Μουσείο Ηρακλειδών. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια αρθρογραφεί σταθερά στην εφημερίδα "Το Βήμα".

     Τον Οκτώβριο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη το νέο του έργο με τίτλο ΤΟ ΛΕΥΚΟ ΔΩΜΑΤΙΟ, το οποίο και αποτέλεσε το έναυσμα για αυτήν την συνέντευξη.

 

     Στο Λευκό δωμάτιο πρωταγωνιστούν η Έντα Γκάμπλερ και η Μπλανς Ντιμπουά ανάμεσα σε άλλους ήρωες όπως ο Γιόζεφ Κ από τη Δίκη του Κάφκα και ο Άμλετ. Πώς επιλέξατε αυτές τις δυο ηρωίδες για πρωταγωνίστριές σας;

     Εν αρχή ην η Έντα Γκάμπλερ, η απόλυτη πρωταγωνίστρια και αφορμή του έργου.  Η μακροχρόνια ενασχόλησή μου με το έργο του Ίψεν με έκανε να την ξεχωρίσω. Είναι ένα μοναδικός χαρακτήρας, εκπληκτικά πλασμένος. Σχεδόν σε επίπεδο Άμλετ. Ακολούθως θέλοντας να την ζευγοποιήσω με μια άλλη ηρωίδα, μετα από πολλές σκέψεις επέλεξα την Μπλανς Ντιμπουά, η οποία παρά τις προφανείς διαφορές έχει και εν τω βάθει ομοιότητες. Θα μπορούσα να είχα επιλέξει άλλη, αλλά η Μπλανς με ιντριγκάρει. Υπάρχει πολλή σύγκρουση μεταξύ τους. ‘Όμως το όλο ζήτημα βρίσκεται στην αλλαγή της Έντα. Είναι ο μόνος χαρακτήρας που μπαίνει στο έργο Α και βγαίνει Β. Τα περισσότερα στο μυθιστόρημα!

 

     Τι πιστεύατε ότι θα σκέφτονταν οι δημιουργοί αυτών των ηρώων γα την Πανσιόν της Φλόρας και τη συνέχιση της ζωής των ηρώων τους;

     Πολύ ωραία ερώτηση στην οποία απαντά ο Χένρικ Ίψεν μέσα από το θεατρικό έργο μιλώντας στην Έντα Γκάμπλερ πριν μπει στην Πανσιόν.

«Τώρα θα Είσαι. Εσύ θα Είσαι. Πάρε λοιπόν το τραύμα σου και πήγαινε. Θα τα καταφέρεις. Όσο για τα πιστόλια, μία είναι η χρήση τους. Να σκοτώνουν. Μια σφαίρα μπαίνει μέσα σου. Όπλο την έριξε, δάχτυλο πάτησε τη σκανδάλη. Γιατί να μη νιώσεις την κάψα της, την ομορφιά της, το γλυκό της βάρος; Γιατί να μην απολαύσεις την επίγευση; Γιατί να μη θυμηθείς όλες εκείνες τις τρύπες που κατά καιρούς σού άνοιξαν ίδιες σφαίρες, πιο μικρές; Τώρα τις βγάζεις μία μία από μέσα σου με τσιμπιδάκι. Κάποιες, που ίσως ήταν πραγματικά αδέσποτες, αρνούνται. Η αναπνοή κόβεται απότομα. Πολλά σώματα έπαψαν να αναπνέουν. Ξανάρχονται οι σφαίρες. Ακόμα κι οι παλιές. Εσύ είσαι που πατάς τη σκανδάλη. Να σε. Μπαίνω στον χώρο σου, εκεί όπου έζησες. Κοιτάζω την άδεια καρέκλα δίπλα στην εικόνα του άδειου τραπεζιού. Κάθομαι στην άδεια καρέκλα κι ακουμπώ τα χέρια μου στο άδειο τραπέζι. Λείπεις αλλά είσαι πάντοτε εκεί».

Πήρε μια ανάσα, έκανε μια παύση και συνέχισε:

«Παρόλο που είμαι συγγραφέας, δεν εμπιστεύομαι τα λόγια. Μπερδεύουν τα πράγματα. Δεν λύνεις ένα πρόβλημα με τα λόγια. Πρέπει να ζήσεις μαζί του για να το ξεπεράσεις. Ήσουν ανύπαρκτη. Με τις μικρές μου δυνάμεις ελπίζω να σου έδωσα ζωή. Τώρα θα πρέπει να υπάρξεις, Τώρα θα πρέπει να πράξεις. Αλλά πρόσεχε. Εδώ το χέρι θα είναι χέρι, το πιστόλι πιστόλι, το αίμα αίμα κανονικό. Δεν παίζουμε εδώ. Δεν έχει καρδιά η λέξη. Χτύπα. Χτύπα στ’ αλήθεια».

 

     Τελικά ολοκληρώνεται ποτέ η ζωή των μυθιστορηματικών ή θεατρικών ηρώων;

Ποτέ. φυσικά. Είναι πλάσματα που άπαξ και συλληφθούν, άπαξ και εγκαταλειφθούν από το συγγραφέα, γίνονται αθάνατα.

 

     Είναι η μνήμη αναξιόπιστη και με ποιον τρόπο καταφέρνει να παρατείνει τη ζωή των ηρώων ενός βιβλίου ή ενός θεατρικού έργου;

Πώς μπορούμε άραγε να απολαμβάνουμε τα απομνημονεύματα, πιστεύοντας ότι είναι αληθινά, όταν τίποτα, όπως όλοι γνωρίζουν, δεν είναι τόσο αναξιόπιστο όσο η μνήμη;

Πολλά απομνημονεύματα έχουν το προνόμιο να φαίνονται ανοχύρωτα, χωρίς ψιμύθια και λογοτεχνικότητες, αλλά στην πραγματικότητα η λειτουργία της μνήμης δεν είναι καθόλου σαφής. Οι αναμνήσεις, μπορούν να θαφτούν, να χαθούν, να μπλοκαριστούν, να απωθηθούν, ακόμη και να ανακτηθούν. Θυμόμαστε αυτό που μας βολεύει, ενώ εν υπάρχει σχεδόν κανένα όριο στο τι μπορούμε να ξεχάσουμε. Επειδή η μυθοπλασία είναι κατ’ εξοχήν αναξιόπιστη, εκεί έχεις την ευκαιρία να κάνεις ό,τι θέλεις. Να παρατείνεις τη ζωή των ηρώων, να παίξεις με το χρόνο, με το χώρο. Είσαι ο βασιλιάς της συγκυρίας.

 

     Χάρτινοι ήρωες - θεατρικοί ρόλοι. Χαρακτήρες ζωής, ρόλοι θεάτρου. Πώς σκιαγραφούνται από τον συγγραφέα που υπηρετεί δύο διαφορετικά είδη τέχνης, του θεάτρου και της λογοτεχνίας; Και τελικά ποιοι από τους δύο είναι ποιο απαιτητικοί;

Κανένας ήρωας δεν είναι μόνο «χάρτινος» . Αυτό είναι και το κεντρικο θέμα του «Λευκού Δωματίου». Όσον αφορά τη διάκριση των ηρώων, όπως θα διαβάσετε και στο μυθιστόρημα δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία. Λογοτεχνικοί και θεατρικοί ήρωες συνυπάρχουν με τα ίδια προβλήματα και ανάγκες. Να τονίσω όμως ότι προσωπικά, βρισκω τη θεατρική γραφή ως το πιο δύσκολο είδος συγγραφικής έκφρασης. Κάθε λέξη κάθε φράση πρέπει να είτε να προωθεί το θέλω του ήρωα, είτε να εξελίσσει την πλοκή. Και οι ήρωες στους διαλόγους να μην λένε αυτά που θέλουν να πουν αλλά να τα υπαινίσσονται.

 

     Μιλήστε μας λίγο για την πορεία αυτού του βιβλίου. Πώς εμπνευστήκατε την ιστορία του και τι μεσολάβησε από τη σύλληψη της ιδέας έως την έκδοσή του από τις Εκδόσεις Καστανιώτη;

Το «Λευκό Δωμάτιο» άρχισε από ένα ερώτημα. «Τι θα γινόταν εάν;» Το περίφημο What if? είναι ένα από τα βασικά εργαλεία της λογοτεχνίας. Τι θα γινόταν φέρ’ ειπείν εάν η Κωνσταντινούπολη δεν είχε πέσει στα χέρια των Οθωμανών το 1453; Τι θα γινόταν εάν η αριστερά είχε επικρατήσει στον εμφύλιο; Έξοχα βιβλία όπως ο «Άνθρωπος στο Ψηλό Κάστρο» (1962) του Φίλιπ Ντικ μας ξεναγούν σε έναν άγριο κόσμο, όπου το ερώτημα ήταν τι θα γινόταν εάν οι ναζί κερδίσει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα παραπάνω βέβαια είναι ιστορικής φύσεως ερωτήματα που μπορούν να οδηγήσουν σε πολιτικά μυθιστορήματα φαντασίας. Προσωπικά, με ενδιέφερε ένα άλλο λογοτεχνικό είδος. Μια αλληγορία εγκλεισμού. Η αλληγορία  ως γνωστόν εμπεριέχει υπαινιγμό κρύβοντας νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φαίνεται ότι δηλώνει. Προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις: «άλλως» - δηλαδή, διαφορετικά και «αγορεύω» -  δηλαδή, λέω. Όσο για τον εγκλεισμό, όλοι πλέον ξέρουμε τι είναι, βαθιά μες στο πετσί μας. Το «Λευκό Δωμάτιο» είναι μια αλληγορία εγκλεισμού.

 

    Γράφετε γραμμικά ή μπορείτε να παραλείψετε τη σειρά και να γράψετε μελλοντικές σκηνές επιστρέφοντας στις αρχικές σε δεύτερο χρόνο;

Μπορεί και έχει συμβεί αυτό. Μπορεί να γράψω από το τέλος από τη μέση, αλλά και από την αρχή. Όλα είναι πιθανά, ανάλογα τη θερμοκρασίας και τις ανάγκες του κάθε βιβλίου. Δεν υπάρχει μπούσουλας. Να, αυτή την συνέντευξη, για κάποιο περίεργο λόγο, την αρχίζω από το τέλος.

 

   Τι έρχεται πρώτο όταν ένα έργο αρχίζει να σχηματίζεται. Η πλοκή ή οι χαρακτήρες;

Η πλοκή πάντως όχι. Η πλοκή εκβάλλει όταν η ιδέα και οι χαρακτήρες έρθουν στο φως. Η πλοκή είναι αποτέλεσμα όχι εκκίνηση. Ένα βιβλίο μπορεί να εκκινήσει πολύ παράξενα και στην πορεία «να πάθει πλοκή» όπως συνηθίζω να λέω.

 

     Είναι η συγγραφή ένας μοναχικός δρόμος, ένας τρόπος για να δημιουργήσουμε μέσα μας νέες ιδέες και να έρθουμε σε επαφή με τη γνώση μιας ολόκληρης εποχής για να κατανοήσουμε καλύτερα, εν τέλει, και τον εαυτό μας;

Η συγγραφή είναι μεν ένας μοναχικούς δρόμος αλλά έχει πολλές απολαύσεις. Είναι προϊόν μιας τεράστιας επιθυμίας, δεν έχει σχέση με αυτογνωσία και ψυχολογίες. Είναι η ακατάβλητη ανάγκη του συγγραφέα να ειπωθεί.

 

     Κλείνοντας, αφού σας ευχαριστήσουμε, θα θέλατε να προσθέσετε κάτι για το βιβλίο σας και να μας μιλήσετε για τα μελλοντικά συγγραφικά σας βήματα;

Ήδη γράφω ένα επόμενο μυθιστόρημα και ένα νέο θεατρικό έργο.

   «ΤΟ ΛΕΥΚΟ ΔΩΜΑΤΙΟ»  ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ  Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Οι χαρακτήρες των βιβλίων και των θεατρικών έργων συλλαμβάνονται από τους δημιουργούς τους για να ζήσουν στις σελίδες και στη σκηνή. Οι σημαντικότεροι από αυτούς ζουν για πάντα στην ψυχή των αναγνωστών και των θεατών τους. Τι γίνεται όμως μετά με τα ανύπαρκτα αυτά πλάσματα, η ζωή των οποίων δεν υπάρχει παρά μόνο στο μυαλό του συγγραφέα-νονού τους; Πού πάνε όταν αυτός που τους επινόησε τους παραδίδει στο κοινό; Στο Λευκό δωμάτιο οι χαρακτήρες και οι ρόλοι μεταφέρονται σ' ένα καταφύγιο-κάστρο, στην αχανή πανσιόν της αινιγματικής κυρίας Φλόρας. Εκεί η Έντα Γκάμπλερ θα συνομιλήσει με άλλα θρυλικά πρόσωπα, που θα συγκρουστούν και θα ομονοήσουν για τις δυνάμεις και τις αδυναμίες της ύπαρξης, τις αναταράξεις και τις ανατροπές της ζωής. Ένα λογοτεχνικό θρίλερ όπου η αγωνία εξαρτάται από την ανάγκη της κεντρικής ηρωίδας ν' αποκτήσει έναν πραγματικό εαυτό, να ζήσει, να ερωτευτεί, να υπάρξει ως οντότητα. Σ' έναν κόσμο όπου κυριαρχεί το επινοημένο, πόσο δύσκολο είναι ν' αποδράσει το αληθινό;