Μάιρα Παπαθανασοπούλου

     Η Μάιρα Παπαθανασοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε γερµανική φιλολογία και εργάζεται ως μεταφράστρια. Το 1998 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Πατάκη το πρώτο της βιβλίο, το µυθιστόρηµα «Ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα», το οποίο πολύ γρήγορα κατέκτησε την πρώτη θέση στον πίνακα των µπεστ σέλερ και µέσα σε δύο χρόνια κυκλοφόρησε σε περισσότερα από 300.000 αντίτυπα. Το βιβλίο που κέρδισε τους περισσότερους Έλληνες αναγνώστες µεταφέρθηκε µε επιτυχία στην τηλεόραση και µεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες: γαλλικά, ισπανικά, γερµανικά, ρωσικά, ιταλικά, πορτογαλικά, ολλανδικά, σουηδικά, φινλανδικά, πολωνικά, εβραϊκά, τουρκικά και τσέχικα.

Ακολούθησαν από τις Εκδόσεις Πατάκη τα µυθιστορήµατα «Οι τοξικές ενώσεις του αρσενικού» (2000), που µεταφράστηκε στα ολλανδικά, στα πολωνικά και στα τσέχικα, «Εσύ, γλυκιά µου εξουσία» (2004), το οποίο µεταφράστηκε στα τσέχικα, «Μακάριοι οι πενθούντες» (2006), «Mamma Santissima» (2014), «Η ιεραποστολική στάση» (2017), «Τα παιδιά της μεγάλης σιωπής» (2022). Έχει γράψει επίσης βιβλία για παιδιά ενώ διηγήµατά της έχουν περιληφθεί στους συλλογικούς τόµους

    «Τα παιδιά της μεγάλης σιωπής» που κυκλοφόρησε τον περασμένο Δεκέμβρη, είναι η αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί και που πρόθυμα η συγγραφέας μας παραχώρησε.     

 

 -Μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο σας «Τα παιδιά της μεγάλης σιωπής» από τις Εκδόσεις Πατάκη. Τι σημαίνει για εσάς η ενασχόληση με τη λογοτεχνία;

     Είναι αστείο, η εκφραστική δεινότητα διά της γλώσσας έχει αποκτηθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια, κι εγώ αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να βρω τις κατάλληλες λέξεις ώστε να αποτυπώσω με πιστότητα τι σημαίνει για εμένα η συγγραφή βιβλίων. Ξέρω τι δεν σημαίνει: «κατάθεση ψυχής» και «συγγραφή ως ψυχοθεραπεία». Ενδεχομένως είναι ο τρόπος να αποκτήσω κριτική σκέψη, ειδικά όταν γράφω μυθιστορήματα που απαιτούν βασανιστική έρευνα σε ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό πεδίο. Επιπλέον, η λογοτεχνία οξύνει την ικανότητά μου να βλέπω τις καταστάσεις πολυπρισματικά. Δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι άλλο, είμαι όμως βέβαιη ότι η ενασχόληση με τη συγγραφή μού προσφέρει πολλά πράγματα που δεν έχω συνειδητοποιήσει ούτε η ίδια.

-Μιλήστε μας λίγο για την πορεία αυτού του βιβλίου. Πώς εμπνευστήκατε την ιστορία του και τι μεσολάβησε έως την έκδοσή του από τις Εκδόσεις Πατάκη;

     Πρόκειται για το δεύτερο μέρος μιας άτυπης τριλογίας για την Ανατολική Γερμανία. Το πρώτο μέρος, η «Ιεραποστολική στάση», αφορά στα χρόνια λίγο πριν και λίγο μετά την πτώση του Τείχους στο Ανατολικό Βερολίνο. Κυκλοφόρησε το 2017 και έχει σχεδόν βιωματική αφήγηση. Η δεκαετία του ’80 ήταν τα νιάτα μου, τα μουσικά μου ακούσματα, οι έξαλλοι έρωτες, η ανέμελη φοιτητική ζωή. Πέντε χρόνια αργότερα (δηλαδή τώρα) κυκλοφόρησε το δεύτερο μέρος, τα «Παιδιά της μεγάλης σιωπής», και αναφέρεται στα πρώτα χρόνια της ύπαρξης αυτής της χώρας, η οποία φιλοξένησε παιδιά πολιτικών προσφύγων στο πλαίσιο της επιχείρησης «παιδομάζωμα» ή «παιδοσώσιμο» -εμένα δεν με ενδιέφεραν οι ταμπέλες πίσω από το πολιτικό και ιδεολογικό κίνητρο, αλλά οι συνέπειες που είχε ο ξεριζωμός μικρών παιδιών από την αγκαλιά της μάνας και της πατρίδας. Αυτή η έρευνα για την Ανατολική Γερμανία κρατά δέκα χρόνια. Η ιστορία που αφηγούμαι είναι εμπνευσμένη από τις εκατοντάδες πληροφορίες που έχω συγκεντρώσει στην πορεία της έρευνας. Μπορώ να γράψω άλλα δέκα βιβλία για την Ανατολική Γερμανία. Ωστόσο μου απομένει μόνο ένα: το τελευταίο μέρος της άτυπης τριλογίας, που θα αφορά τις αγαστές σχέσεις του σοσιαλιστικού ανατολικογερμανικού καθεστώτος με τη Χούντα στην Ελλάδα. Και τα τρία βιβλία έχουν ως βασικό ιστορικό, πολιτικό και γεωγραφικό άξονα την Ανατολική Γερμανία και την Ελλάδα. Αυτή είναι η μακροϊστορία. Οι περιπέτειες των ηρώων μου αφορούν τη μικροϊστορία της τριλογίας.

-Πείτε μας για τον τρόπο που γράφετε γενικά. Γράφετε γραμμικά ή μπορείτε να παραλείψετε τη σειρά και να γράψετε μελλοντικές σκηνές; Τι έρχεται πρώτο όταν ένα έργο αρχίζει να σχηματίζεται. Η πλοκή ή οι χαρακτήρες;

     Θα σας πω ότι σε γενικές γραμμές γράφω γραμμικά και σχεδόν πάντα είναι prima vista. Κάνω ελάχιστες διορθώσεις στο κείμενο, η προεργασία έχει γίνει ολόκληρη στο κεφάλι μου και σε μικρά σημειώματα που κολλάω σε κάθε ελεύθερη επιφάνεια του γραφείου μου. Ωστόσο, στο τελευταίο μου βιβλίο, «τα παιδιά της μεγάλης σιωπής», αυτό που μου ήρθε ως επιφοίτηση ήταν κυριολεκτικά η τελευταία πρόταση του μυθιστορήματος. Την έγραψα, μετά έγραψα με κεφαλαία γράμματα ΤΕΛΟΣ και έπειτα ξεκίνησα να γράφω την εισαγωγή, ξέροντας ωστόσο με σαφήνεια πώς θα εξελισσόταν η ιστορία. Αντιλαμβάνομαι ότι για αρκετούς συγγραφείς ο επίλογος είναι μεγάλο βάσανο. Εγώ σε αυτό το βιβλίο περισσότερο βασανίστηκα με την αρχή παρά με το τέλος. Με ρωτάτε αν έρχεται πρώτα η πλοκή και μετά οι  χαρακτήρες. Για μένα έρχονται συγχρόνως. Είναι συγκοινωνούντα δοχεία, τροφοδοτούν το ένα το άλλο.

-Είναι η συγγραφή ένας μοναχικός δρόμος, ένας τρόπος για να δημιουργήσουμε νέες ιδέες και να έρθουμε σε επαφή με τη γνώση μιας ολόκληρης εποχής, για να κατανοήσουμε καλύτερα, εν τέλει, και τον εαυτό μας;

     Για μένα λειτουργεί αντίστροφα. Πρώτα κατανόησα τον εαυτό μου, τι ακριβώς με ενδιέφερε ανέκαθεν να γράψω, άσχετα αν ξεκίνησα από άλλη αφετηρία, και μετά καταβυθίστηκα στην έρευνα, είτε αυτή αφορούσε την Ντράγκετα, την καλαβρέζικη μαφία και τις σχέσεις της με τους Γκρεκάνους του Ασπρομόντε, όπως αποτυπώθηκε στο βιβλίο μου Mamma Santissima, είτε την Ανατολική Γερμανία. Και ναι, η συγγραφή είναι ένας μοναχικός δρόμος, τον οποίο απολαμβάνω καθότι είμαι σχετικά εσωστρεφής. 

-Το μυθιστόρημά σας «Τα παιδιά της μεγάλης σιωπής» κυκλοφόρησε 24 χρόνια μετά από τη μεγάλη σας επιτυχία Ο ΙΟΥΔΑΣ ΦΙΛΟΥΣΕ ΥΠΕΡΟΧΑ, ένα ευπώλητο, πολυμεταφρασμένο και πολυδιαβασμένο έργο για τον θεσμό του γάμου, την απιστία και τη θέση της γυναίκας σε αυτόν, γραμμένο με έναν ξεχωριστό τρόπο γραφής. Πώς καταφέρατε να διαχειριστείτε αυτήν την τεράστια επιτυχία  τόσο στον εκδοτικό χώρο όσο και στα τηλεοπτικά δρώμενα από το πρώτο κιόλας βιβλίο;

Εύκολα. Τα μυαλά μου δεν παίρνουν ποτέ αέρα, επειδή πατάω πολύ γερά τα πόδια μου στη γη. Αυτό βέβαια θα μπορούσε να θεωρηθεί ο ευφημισμός του αιώνα, καθώς στην πραγματική μου ζωή είμαι εντελώς ασταθής λόγω της νευρομυικής ασθένειας που με ταλαιπωρεί εδώ και πολλά χρόνια.

-Στο νέο σας έργο, επιλέξατε ως κεντρικό ήρωα, τον Σταύρο, ένα άτομο με αναπηρία. Ήταν μια συνειδητή απόφαση να παρουσιάσετε την εικόνα των ΑΜΕΑ της εποχής πέρα από τα στερεοτυπικά πρότυπα;

     Ναι, πείτε ότι ήταν απόδοση δικαιοσύνης, αποκατάστασης μιας εικόνας που είχε στραπατσαριστεί από τους συγγραφείς της παλαιότερης εποχής. Βεβαίως, ας μην λησμονούμε, η περιγραφή των ανάπηρων σε εκείνα τα βιβλία ήταν η αναπαράσταση της κοινωνίας και οι συγγραφείς εξέφραζαν το Zeitgeist. Θυμηθείτε τον Ζητιάνο του Καρκαβίτσα, ή ακόμα και το θέατρο σκιών με τον Καραγκιόζη, στο οποίο οι ανάπηροι χλευάζονταν. Στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία δεν έχω δει κεντρικό ήρωα με αναπηρία, ή ακόμα κι αν υπάρχει είμαι σχεδόν βέβαιη ότι δεν του αποδίδονται κολακευτικά χαρακτηριστικά. Μακάρι να κάνω λάθος και να έρθει κάποιος να με διορθώσει. Τότε θα είμαι άλλη μία συγγραφέας ανάμεσα στους ελάχιστους -όσο για αυτό είμαι απολύτως πεπεισμένη- που θα έχει πει την ιστορία ενός ανάπηρου με πολλές δεξιότητες και ένα χιούμορ που δίνει ποιότητα στη ζωή του και στη ζωή των ανθρώπων που συναναστρέφεται.

-Και ο εκφοβισμός; Πόσο σας επηρέασε η σημερινή εικόνα της κοινωνίας στην απόφασή σας τον συμπεριλάβετε στο έργο σας;

     Δεν σκέφτηκα τη σημερινή εικόνα. Σίγουρα δεν έχει φτάσει στο επιθυμητό σημείο ενσυναίσθησης, αλλά είναι καλύτερη από την εικόνα που παρουσίαζαν οι άνθρωποι στα χωριά του ’50, που ζούσαν μέσα στη δεισιδαιμονία και την προκατάληψη, και θεωρούσαν μίασμα και κατάρα οτιδήποτε ξέφευγε από το «κανονικό».

-Σε ποιο βαθμό επηρεάζεται ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου από τους φόβους της απόρριψης που αντιμετωπίζουμε στη ζωή μας και πόσο τα κοινωνικά ταμπού, όπως ήταν έως πρόσφατα το σεξ ή και η αναπηρία βοηθούν σ’ αυτό;

Η απόρριψη είναι σκληρό πράγμα και αφορά όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Είμαστε λουλούδια που ανθίζουν με ειλικρινείς επαίνους, ενθάρρυνση και τρυφερά λόγια. Οτιδήποτε προσβλητικό ή μειωτικό γίνεται η σκιά που μας κρύβει τον ήλιο και μας μαραίνει. Ζούμε αποζητώντας τον σεβασμό των άλλων. Τον σεβασμό, που δυστυχώς είναι αγαθό περιορισμένης διανομής σε αντίθεση με την αδιαφορία ή την απόρριψη που κυριαρχούν στις ανθρώπινες σχέσεις.

-Είναι εφικτό να σβήσουν οι τραυματικές εγγραφές της συναισθηματικής μνήμης από γεγονότα όπως αυτά που περιγράφονται στο βιβλίο σας ή παραμένουν εσαεί καθοριστικές στη ζωή των ανθρώπων που τα βίωσαν;

Η συναισθηματική μνήμη δεν σβήνει. Μπορεί ο άνθρωπος που βίωσε τραυματικά γεγονότα να προσπαθήσει να δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα στην οποία θα πορευτεί, ωστόσο η συναισθηματική μνήμη δεν θα του κάνει τη χάρη να εξασθενήσει. Θα επανέρχεται με τη μορφή εφιάλτη τις νύχτες που οι άμυνες χαλαρώνουν και το ασυνείδητο παίρνει τα ηνία.

-Κλείνοντας, αφού σας ευχαριστήσουμε, θα θέλατε να προσθέσετε κάτι για το βιβλίο σας και να μας μιλήσετε για τα μελλοντικά συγγραφικά σας βήματα;

Το βιβλίο μου θα ήθελα να διαβαστεί από όσο περισσότερους γίνεται. Τα ιστορικά στοιχεία με τα οποία ενδύω τη ζωή των ηρώων μου είναι σχεδόν άγνωστα στο ευρύ κοινό. Πόσοι γνωρίζουν για το πρόγραμμα ευγονικής του Χίμλερ; Όχι πολλοί. Και σίγουρα ελάχιστοι γνωρίζουν για τη μετέπειτα εκμετάλλευση των παιδιών του προγράμματος ευγονικής από τη Στάζι, τη διαβόητη μυστική υπηρεσία της Ανατολικής Γερμανίας. Τα μελλοντικά συγγραφικά μου βήματα, όπως προείπα, αφορούν στην ολοκλήρωση της τριλογίας. Δεν ξέρω πότε θα συμβεί αυτό, είμαι και λίγο τεμπέλα ομολογουμένως. Μεταξύ των βιβλίων μου μεσολαβούν από πέντε έως οκτώ χρόνια αγρανάπαυσης. Καλά να είμαστε, εγώ για να γράψω κι εσείς για να μου πάρετε ξανά συνέντευξη.