Η Λίλα Κονομάρα συνομιλεί με τη Βιργινία Αυγερινού

     Η Λίλα Κονομάρα γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε σύγχρονη λογοτεχνία στο Παρίσι και εργάστηκε ως καθηγήτρια στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών. Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε το 2002 με το βιβλίο Μακάο (Πόλις, 2002· Μεταίχμιο, 2005· Κέδρος 2018), για το οποίο τιμήθηκε με το βραβείο του πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα του περιοδικού Διαβάζω. Εξέδωσε τα μυθιστορήματα Τέσσερις εποχές-Λεπτομέρεια (Μεταίχμιο, 2004), Στις 11 και 11 ακριβώς! (παιδικό μυθιστόρημα, Παπαδόπουλος, 2005), Η αναπαράσταση (Μεταίχμιο, 2009), Το δείπνο (Κέδρος, 2012), Ο χάρτης του κόσμου στο μυαλό σου (Κέδρος, 2018), καθώς και τη συλλογή διηγημάτων Οι ανησυχίες του γεωμέτρη (Κέδρος, 2014). Παράλληλα, μεταφράζει γαλλική λογοτεχνία και αρθρογραφεί σε εφημερίδεςκαι λογοτεχνικά περιοδικά.

 

                                                  Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

 

1)  Το νέο σας βιβλίο με τίτλο «Ο μπόγος» που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη, είναι μια διαδρομή στην Ελλάδα του 20ού αιώνα, στην Ιστορία και στην ανθρωπογεωγραφία  της, εκκινώντας από τη Μακεδονία του 1911. Παράλληλα όμως αυτό που αναφαίνεται είναι η ανθρωπιά και ένας στοχασμός για την ανθρώπινη μοίρα και τις περιπέτειές της. Τι σας ώθησε να τοποθετήσετε τους ήρωές σας στον συγκεκριμένο χωροχρόνο;

 

     Ο εικοστός αιώνας είναι μία περίοδος μεγάλων συγκρούσεων, αλλαγών και ανακατατάξεων για την Ελλάδα σε όλα τα επίπεδα, γεωπολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό. Αποκτά καινούρια εδάφη, συμμετέχει σε 3 πολέμους – Βαλκανικούς, Α’ και Β’ παγκόσμιο – βυθίζεται στον ζόφο του εμφύλιου και αργότερα της δικτατορίας. Διέρχεται οικονομικές κρίσεις, πτωχεύσεις, αλλά και περιόδους ανάκαμψης και ευημερίας. Μεταμορφώνεται από μια αγροτική  σε μια αστική κοινωνία. Έρχεται σε επαφή με τις προηγμένες χώρες της Δύσης και τον πολιτισμό τους ο οποίος αφήνει το στίγμα του στις αντιλήψεις, στον τρόπο ζωής και στη διαμόρφωση της σύγχρονης Ελλάδας. Όλη αυτή η πορεία με τις συνεχείς ανατροπές συνιστά ένα συναρπαστικό πλαίσιο για ένα μυθιστόρημα. Η επιλογή της Μακεδονίας ως τόπου όπου εκτυλίσσεται η πλοκή σχετίζεται ακριβώς με το γεγονός ότι η περιοχή αυτή αποτέλεσε ένα σταυροδρόμι εθνικοτήτων, γλωσσών και θρησκειών. Παράλληλα, στόχος μου ήταν να διερευνήσω και να αποτυπώσω την ψυχοσύνθεση του Έλληνα όπως αυτή εμφανίζεται διαχρονικά, με όλο τον πλούτο και τις αντιφάσεις της, το μεγαλείο, αλλά και τις παθογένειες .

 

 

2)  Στις αφηγηματικές φωνές του βιβλίου προστίθενται απρόσμενες φωνές που η κάθε μία φέρνει μια άλλη δυναμική στο μυθιστόρημα. Είναι μια συνειδητή επιλογή που σκοπεύει στην ανάδειξη μιας πολυφωνικής πολιτισμικής μαρτυρίας στα γεγονότα που σημάδεψαν τη χώρα τον εικοστό αιώνα;

 

     Οι χαρακτήρες, που λειτουργούν και αρχετυπικά – ο παπάς, ο καθηγητής, ο αστυνόμος, η πόρνη, κλπ. - , αφηγούνται ο καθένας το δικό του κομμάτι της ιστορίας, φωτίζοντας τα γεγονότα διαφορετικά. Μαζί με ορισμένα στοιχεία λαϊκής παράδοσης, παίζουν τον ρόλο της προφορικής μαρτυρίας που έρχεται να συμπληρώσει τις καταγραφές της επίσημης Ιστορίας. Η εικόνα συμπληρώνεται από στοιχεία της φύσης – το ποτάμι, η ελιά, το φίδι, τα πουλιά – που ενώνουν τις φωνές τους σ’ αυτές των ηρώων. Το σύμπαν βρίσκεται ολόκληρο σε μια διαρκή συνομιλία. Παράλληλα, το μυθιστόρημα εστιάζει στην πορεία του ανθρώπου γενικότερα, στους ποικίλους τρόπους με τους οποίους αντιμετωπίζει τη ζωή, τους φόβους και τα όνειρά του. Το γεγονός ότι οι ήρωες του βιβλίου διασχίζουν τις εποχές χωρίς να γερνούν έχει σαν στόχο να καταδείξει ότι τα ανθρώπινα ζητήματα, ο έρωτας, ο θάνατος, οι οικογενειακές σχέσεις, η προδοσία είναι πάντα ίδια. Ο μπόγος είναι όλες οι εμπειρίες που κουβαλάει ο καθένας μας, είναι η προσωπική του ιστορία με τις επιτυχίες και τις διαψεύσεις που συνοδεύουν τον βίο του.

 

 

3)  Ο Θεός ή ο διάβολος στέλνει στη ζωή μας τελικά τους ανθρώπους που αλλάζουν τη μοίρα μας;

 

     Νομίζω ότι στη ζωή μας έρχονται κάποιοι άνθρωποι όταν εμείς είμαστε έτοιμοι να τους υποδεχτούμε. Από εμάς εξαρτάται αν θα τους αναγνωρίσουμε ή θα τους προσπεράσουμε, αν θα τους αποδεχτούμε ή θα τους απορρίψουμε.

 

4)  Πόσο χρόνο χρειαστήκατε για την ολοκλήρωση αυτού του μυθιστορήματος από τη στιγμή της σύλληψής του μέχρι που το είδατε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων και πόση έρευνα απαιτήθηκε για τη συγγραφή του;

 

     Χρειάστηκαν τρία χρόνια συστηματικής δουλειάς και διαρκούς έρευνας.

 

 

5)  Στο μυθιστόρημά σας παρεμβάλλονται στίχοι τριών πολύ σημαντικών ποιητών, του Γιώργου Σεφέρη, του Τάσου Λειβαδίτη και του Οδυσσέα Ελύτη. Είναι η ποίηση μια επαναστατική δύναμη που ωθεί στην αναθεώρηση των πραγμάτων;

 

     Η ποίηση, λόγω της συμπύκνωσης των νοημάτων που προϋποθέτει ως είδος, διαθέτει μια ιδιαίτερη δύναμη. Ένας στίχος μπορεί να απομνημονευθεί, να γίνει τραγούδι, σύνθημα, να ξεσηκώσει τα πλήθη. Έχουμε πολλά τέτοια παραδείγματα από ποιήματα του Σεφέρη, του Ρίτσου και άλλων κατά της δικτατορίας που χάρη στις εμβληματικές μελοποιήσεις του Θεοδωράκη έγιναν γνωστά σ’ όλη την Ελλάδα και λειτούργησαν σαν κινητήριος μοχλός σε συλλαλητήρια, πορείες, αγώνες.   

 

 

6)  Εκτός από τη συγγραφή ασχολείστε και με τη μετάφραση. Είναι η μετάφραση μια ανάλογη με τη συγγραφή δημιουργική εργασία ή παραμένει απλώς μια πορεία μεταγραφής ενός κειμένου σε ένα άλλο.

 

     Είναι κάτι ανάμεσα στα δύο. Σίγουρα δεν πρόκειται για απλή μεταγραφή. Ο μεταφραστής οφείλει να έχει οξυμένο γλωσσικό κριτήριο, καθώς και την αίσθηση της αρμονίας των λέξεων. Πρέπει να μπορεί να μπει στη θέση του συγγραφέα, να ενστερνιστεί τις υφολογικές επιλογές του και να ανιχνεύσει τις άρρητες προθέσεις του ώστε να τις μεταφέρει στη γλώσσα του, χωρίς ωστόσο να ξεχνάει  ότι υπηρετεί το κείμενο ενός άλλου.

 

7)  Από τα βιβλία που έχετε μεταφράσει ποιο είναι εκείνο που θα θυμάστε πάντα με περισσότερη αγάπη; Ποιο σας άγγιξε περισσότερο;

 

     Οι επιστολές του Βαν Γκογκ που απεικονίζουν τη μεγαλοφυΐα, αλλά και την ασύλληπτη οδύνη που διαποτίζει τη ζωή και το έργο αυτού του καλλιτέχνη.

 

8)  Το 2002 κυκλοφόρησε το «Μακάο» (Πόλις, 2002, Μεταίχμιο, 2005, Κέδρος, 2019), ένα βιβλίο με το οποίο συστηθήκατε στο αναγνωστικό κοινό και παράλληλα βραβευτήκατε με το Βραβείο πρωτοεμφανιζόμενης συγγραφέα του περιοδικού «Διαβάζω». Ύστερα από την πορεία όλων αυτών των χρόνων στην ελληνική λογοτεχνία τι γνώμη έχετε αποκομίσει για τις αναγνωστικές συνήθειες του Έλληνα;

     Νομίζω ότι στο παιδικό βιβλίο παρατηρείται μια άνθηση, η οποία είναι πολύ ελπιδοφόρα. Ωστόσο, στη συνέχεια μεσολαβεί ένα κενό, το οποίο δυστυχώς η Πολιτεία δεν ενδιαφέρεται να καλύψει προσδίδοντας πιο ουσιαστικό ρόλο στη λογοτεχνία και ενθαρρύνοντας γενικότερα την ανάγνωση μέσω της δημιουργίας σχολικών βιβλιοθηκών ή άλλων δραστηριοτήτων. Αν η αναγνωστική συνήθεια δεν καλλιεργηθεί από νωρίς, δεν πρόκειται να έχουμε μελλοντικούς αναγνώστες, ειδικά σε μια εποχή όπου την πρωτοκαθεδρία την έχει η εικόνα και οι σύγχρονες τεχνολογίες. Όσον αφορά τους ενήλικες, ένα μεγάλο μέρος του αναγνωστικού κοινού όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, απαρτίζεται από γυναίκες.  Λειτουργεί άραγε το βιβλίο στις γυναίκες σαν τρόπος διαφυγής, αναζήτησης μιας φωνής, συνομιλίας με τον βαθύτερο εαυτό ή σχετίζεται γενικότερα με τη θέση της γυναίκας που αλλάζει στην κοινωνία; Όπως και να ‘χει, δεν θεωρώ τυχαίο ότι παράλληλα έχει αυξηθεί πολύ και ο αριθμός των γυναικών συγγραφέων.  

 

9)  Είναι η λογοτεχνία ένας παράγοντας που μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη μιας κοινωνίας ή παραμένει μια αγαπημένη απασχόληση για λίγους ανθρώπους;

 

     Νομίζω ότι το ερώτημά σας αφορά όλες τις τέχνες λίγο πολύ και είναι παλιό όσο και ο άνθρωπος. Δείγματα τέχνης έχουμε ήδη από την προϊστορία. Η λογοτεχνία, όπως και οι άλλες μορφές τέχνης, δεν είναι απασχόληση, είναι βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου να κατανοήσει τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του. Πέρα από την αποτύπωση όλης της ανθρώπινης σκέψης, των ιδεών και των συναισθημάτων, έχει τη δύναμη να εκφράσει το άφατο. Είναι απόλαυση και παρηγορία. Πώς θα ‘ταν ένας κόσμος χωρίς λογοτεχνία; Ένας κόσμος όπου θα εξαφανίζονταν οι ποιητικές συλλογές, τα διηγήματα και τα μυθιστορήματα; Ένα σύμπαν απαρτιζόμενο από ανθρώπους απογυμνωμένους απ’ ό,τι συνιστά την πνευματική και ψυχική τους σκευή, ευάλωτους σε καθεστώτα ολοκληρωτισμού;

 

 

 

 

 

                    ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

 

https://www.kastaniotis.com/catalog/product/view/id/16043/s/o-mpogos/

 

 

     «…Ο Θεός τον έστειλε αυτό τον άνθρωπο, να μου το θυμηθείτε».

 

«Ο Θεός ή ο διάολος;» είπε σιγανά ο μπαμπάς σκύβοντας το κεφάλι.

 

1911, Μακεδονία. Το σώμα ενός αναίσθητου άντρα εντοπίζεται στα περίχωρα μιας πόλης. Εκείνος, όταν συνέρχεται, ισχυρίζεται ότι δεν θυμάται τίποτα. Ποιος είναι, άραγε, αυτός ο άνθρωπος, η παρουσία του οποίου θα αποδειχτεί καταλυτική τόσο για την πορεία της πόλης όσο και για τη ζωή των κατοίκων;

     Πρόσφυγας, τυχοδιώκτης, δολοφόνος;

Εμπνευσμένος δημιουργός, ενσάρκωση των ονείρων του καθενός ή ένας πολύ βολικός αποδιοπομπαίος τράγος;

 

Στο πολυφωνικό αυτό μυθιστόρημα, όπου οι προσωπικές αφηγήσεις διαπλέκονται με τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα του περασμένου αιώνα αλλά και με στοιχεία της λαϊκής παράδοσης και αρχέγονους μύθους, στις φωνές των ηρώων έρχονται να προστεθούν και άλλες. Η ελιά, το ποτάμι, ο λαφιάτης, τα πουλιά, ζωντανοί μα και αγαπημένοι νεκροί, νομάδες, πλανόδιοι και μετανάστες, ο καθένας με τον τρόπο του αφηγείται το δικό του κομμάτι της ιστορίας περιδιαβάζοντας τις εποχές και ανασυνθέτοντας το άρωμα της καθεμιάς, σε μια περιοχή που υπήρξε ανέκαθεν σταυροδρόμι εθνικοτήτων, θρησκειών και γλωσσών.

 

Ένας στοχασμός πάνω στην πορεία της ανθρώπινης μοίρας, όπου φύση και πολιτισμός συνυφαίνονται με το τυχαίο, τον έρωτα, τη μοναξιά αλλά και τον καθαρτήριο ρόλο του γέλιου.