"Η ματαιοδοξία της Μαντάμ Μποβαρύ"
Άρθρο της Μαριέττας Αυγερινού
Σαφώς επηρεασμένος από τον ρομαντισμό και ο Flaubert, καθώς υπήρξε μεγάλος
θαυμαστής του Hugo,
αφήνει την γραφή του στο ντελίριο της φαντασίας και των έντονων αισθήσεων. Γύρω
στο 1849, το κίνημα του ρεαλισμού θα «φρενάρει» αλλά δεν θα εξαλείψει αυτήν την
φλογερή συγγραφική του φύση. Η καρδιά του θα παραμείνει ευαίσθητη και ζωντανή,
γεμάτη τρυφερότητα και ενθουσιασμό για όσα ζει και γράφει. Ας δούμε, όμως, με
λίγα λόγια τι συμβαίνει στην ζωή της πρωταγωνίστριας του Flaubert και
την κατάληξή της.
Η Έμμα, κόρη
ενός πλούσιου γαιοκτήμονα, πάει σχολείο στις καλόγριες, διαβάζει ρομαντικά
μυθιστορήματα και περιμένει τον πρίγκιπα με το λευκό άλογο που θα της χαρίσει
μια ζωή παραμυθένια, γεμάτη με λούσα και απολαύσεις. Παντρεύεται, τελικά, τον
χήρο γιατρό μιας μικρής πόλης, ο οποίος δεν καταφέρνει να ανταποκριθεί στις
προσδοκίες της και η μικρή Έμμα βλέπει σιγά σιγά όλα τα όνειρά της να
ματαιώνονται. Η ζωή στην επαρχία τής φαίνεται αφόρητη και πληκτική, νιώθει
ασφυξία στο κλειστό περιβάλλον, η καθημερινότητά της είναι ανιαρή, ο σύζυγός
της συνηθισμένος και βαρετός. Εκείνος τότε αποφασίζει πως η
γυναίκα του χρειάζεται μια αλλαγή σκηνικού και μετακομίζει το ιατρείο
του σε μια μεγαλύτερη, πιο εμπορική πόλη. Εκεί αποκτούν ένα
κοριτσάκι, την Μπερτ αλλά ακόμα και το ίδιο της το παιδί δεν καταφέρνει να
γεμίσει το κενό που νιώθει.
Πλήξη, ανία και απογοήτευση είναι τα
συναισθήματα που κατακλύζουν την Έμμα και εκείνη προσπαθεί να ξεφύγει από την
ζωή της. Ονειρεύεται την μεγάλη ζωή στο Παρίσι και έναν παθιασμένο έρωτα.
Κάποια στιγμή θα παρασυρθεί τελικά, θα ερωτευτεί παράφορα, θα απατήσει τον
σύζυγό της, θα δανειστεί χρήματα, θα υπερχρεωθεί και όταν θα έρθει η ώρα να
ξεπληρώσει τα χρέη της, οι εραστές της θα της γυρίσουν την πλάτη. Και εκείνη
εξαπατημένη και προδομένη, παίρνει αρσενικό και αυτοκτονεί. Μία απλή ερωτική
και κοινωνική ιστορία, που όμως κατάφερε να ξεχωρίσει και να επιβιώσει με
τεράστια επιτυχία στον χρόνο.
Ας δούμε
τώρα την ψυχολογική και ηθική πλευρά της αυτοκτονίας της ηρωίδας. Κατά την
γνώμη μου, όλα περιστρέφονται και καταλήγουν στην ματαιοδοξία της Έμμα. Στην ανάγκη της να ζήσει πλουσιοπάροχα. Σε
όλους τους τομείς, από την καλοπέραση με είδη πολυτελείας, που τελικά δεν
κατάφερε να ξεπληρώσει έως τον έρωτα, που δεν μπόρεσε να αρκεστεί σε μία απλή
οικογενειακή ζωή αλλά εξακολούθησε να ψάχνει το πάθος, το εφήμερο, το
συγκλονιστικό. Νομίζω πως η συγκεκριμένη ηρωίδα και η αυτοχειρία της θα
συμβολίζουν πάντα το ανικανοποίητο του ανθρώπου, άντρα ή γυναίκας, την απληστία
και την ματαιοδοξία του καθενός.
Γιατί, όμως,
να πάρει μια τέτοια τροπή η ζωή ενός νέου κοριτσιού; Οφείλεται στον τρόπο που
μεγάλωσε; Στα πολλά ρομαντικά μυθιστορήματα που διάβασε και πίστεψε μέσα από
αυτά πως και η ζωή της θα είναι έτσι; Ένα όμορφο ρομαντικό παραμύθι; Ή μήπως
έτυχε να είναι απλά ο χαρακτήρας της τέτοιος; Άπληστος και ματαιόδοξος; Το
ενδιαφέρον είναι πως σε αυτά τα ερωτήματα δεν φαίνεται να δίνει απαντήσεις ούτε
ο Flaubert. Περισσότερο τον ευχαριστεί το
συγγραφικό του ταξίδι μέσα από την ζωή και το τέλος της Έμμα και το συνειδητό ή
ασυνείδητο πέρασμα από τον ρομαντισμό στον ρεαλισμό.
Ο ίδιος μας
χαρίζει περιγραφές που ανήκουν αναμφισβήτητα στον ρομαντισμό αλλά η ιστορία εν
γένει, οι δυστυχίες, τα προβλήματα και η αυτοκτονία της Έμμα είναι άκρως
ρεαλιστικές. «Σήμερα, λέει συγγράφοντας την Madame Bovary, υπήρξα
άντρας και γυναίκα μαζί, εραστής και ερωμένη ταυτόχρονα, έκανα περίπατο με το
άλογο, σε ένα δάσος με κίτρινα φύλλα, ένα φθινοπωρινό απόγευμα και ήμουν εγώ ο
ίδιος τα άλογα, τα κίτρινα φύλλα, ο άνεμος, τα λόγια που ειπώθηκαν από τους
ήρωές μου». Ο Flaubert λάτρεψε τον
ρομαντισμό και τον έζησε με πάθος αλλά τον προσπέρασε κιόλας και άγγιξε τον
ρεαλισμό, όπως επέτασσε η εποχή του αλλά και η ίδια η ζωή. Σε έναν βαθμό, θα
μπορούσαμε να πούμε ότι καταδίκασε κιόλας τον ρομαντισμό, καθώς μας έδειξε πως
η ζωή είναι πολύ πιο απλή και πεζή από ό,τι περιγράφεται μέσα στα ρομαντικά
μυθιστορήματα. Και ίσως είναι αυτά που οδήγησαν την Έμμα στην απογοήτευση και
την αυτοκτονία. Η Έμμα είναι θύμα των ψευδαισθήσεων, με τις οποίες η ίδια
ανέθρεψε τον εαυτό της και που καθόλου δεν συνάδουν με την ζωή του μεσοαστού.
Αυτή η σχολή της ψευδαίσθησης και η τάση φυγής από την πραγματικότητα,
ονομάστηκαν αργότερα μποβαρισμός.
Και η ηθική
του έργου έχει επίσης πολύ ενδιαφέρον. Μεγάλο σκάνδαλο ξέσπασε γύρω από την Madame Bovary όταν
δημοσιεύθηκε αρχικά στο περιοδικό σε συνέχειες. Το έργο θεωρήθηκε άσεμνο και ο
εισαγγελέας κατηγόρησε τον συγγραφέα ότι προσβάλλει τα ήθη και την θρησκεία.
Αλλά στην δίκη ο Flaubert αθωώθηκε,
χάρη στην ευφυή αγόρευση του συνηγόρου του, στον οποίο αφιέρωσε και το βιβλίο. Ο
Flaubert προσπαθεί να
φαίνεται απών από το έργο του. Μοιάζει με έναν αποστασιοποιημένο παρατηρητή που
καταγράφει όσα συμβαίνουν μπροστά στα μάτια του σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της
Γαλλίας. Αφενός κατακρίνει την υποκρισία που διακρίνει την αστική κοινωνία και
αφετέρου περνάει το μήνυμα ότι το να προσπαθεί κανείς να ξεφύγει από αυτήν την
κοινωνία και την καθημερινότητά της είναι μάταιο.
Κυριευμένος από ένα πνεύμα
αντικειμενικότητας, διακήρυττε πως ένα
μυθιστόρημα δεν θα έπρεπε να υπακούει σε καμία ηθική θέση. Εντούτοις, κάθε
αληθινό έργο οφείλει να έχει και διδακτικό χαρακτήρα και εάν ο αναγνώστης δεν εκμαιεύσει
από ένα βιβλίο την ηθική που οφείλει να βρει μέσα σε αυτό, τότε ή ο αναγνώστης
είναι ανόητος ή το βιβλίο λάθος. Μέσα στο έργο του ο Flaubert δεν ηθικολογεί. Δεν καταδικάζει την
Έμμα ούτε και την υπερασπίζεται όμως. Αφήνει τον κάθε αναγνώστη να βγάλει τα
δικά του συμπεράσματα για την ζωή και το τέλος της. Ο ίδιος είπε «η Madame Bovary είμαι εγώ» και ίσως αυτή να ήταν και
η μόνη υπεράσπισή του στην ηρωίδα του.
Το άρθρο της Μαριέττας Αυγερινού δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο Λογοτεχνικό περιοδικό ΚΛΕΨΥΔΡΑ
*Η Μαριέττα Αυγερινού είναι Πτυχιούχος Γαλλικής φιλολογίας του
Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος ΜΠΣ Ελληνικής Γλωσσολογίας του ίδιου
Πανεπιστημίου. Ασχολείται με τη φιλολογική επιμέλεια και διόρθωση κειμένων και συνεργάζεται
με Εκδοτικούς Οίκους της χώρας μας. Κείμενά της δημοσιεύονται στο Λογοτεχνικό
Περιοδικό «Κλεψύδρα» και διαχειρίζεται την σελίδα «Φιλαναγνώστης» Αυγερινού,
σελίδα ενημέρωσης για το βιβλίο με νέες κυκλοφορίες, βιβλιοαπόψεις και
επιλεγμένα άρθρα, τόσο στο διαδίκτυο όσο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου