Φάκελος "ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ" - ΠΑΣΧΑΛΙΑ ΤΡΑΥΛΟΥ

     Η Πασχαλία Τραυλού είναι γνωστή συγγραφέας για την ποιοτική σύγχρονη λογοτεχνία την οποία υπηρετεί για δέκα οκτώ χρόνια. Παράλληλα είναι από τις πλέον αγαπημένες συγγραφείς, κατακτώντας το αναγνωστική κοινό ήδη από το πρώτο της βιβλίο, το « Με μπαλαντέρ την μοναξιά» το 2002. Το «Ήθελα μόνο ένα αντίο» που εκδόθηκε τον Μάιο του 2003 ήταν το βιβλίο που την καταξίωσε στον εκδοτικό και συγγραφικό χώρο και της χάρισε τεράστια επιτυχία. Σήμερα μετράει στο ενεργητικό της 15 βιβλία. Βιβλία κοινωνικά, μεταφυσικά, ιστορικά ή βασισμένα σε πραγματικά γεγονότα. Μυθιστοριογραφίες καλοδουλεμένες και γραμμένες με τη στόφα του κλασικού συγγραφέα. Γραμμένα μετά από εμφανή ενδελεχή ιστορική, πολιτική και πολιτιστική  έρευνα, στα οποία, κάθε φορά καταβυθίζεται στον ψυχισμό των ηρώων της δημιουργώντας άριστα ψυχογραφήματα. Παράλληλα προσέχει πάντα να τοποθετεί την ιστορία της σε έναν ιδιαίτερο τόπο και στον κατάλληλο χρόνο εμβαθύνοντας στην Ιστορία του με ενδελεχή έρευνα. Αυτό όμως που την κάνει να ξεχωρίζει είναι η μεστή, ποιοτική της γραφή. Είναι άλλωστε γενική ομολογία το χάρισμα της γραφής της Πασχαλίας Τραυλού, η άριστη γνώση και χρήση της γλώσσας μας.

     Το 2017, η Πασχαλία Τραυλού εντάχθηκε στο δυναμικό των εκδόσεων Διόπτρα.

 Από τις Εκδόσεις διόπτρα, εκδόθηκε τον Μάιο του 2017 το βιβλίο της «Φιλί στα μάτια», τον Οκτώβρη του ίδιου έτους το «Άγαλμα στη Σοφίτα», ενώ τον Μάρτη του 2018 κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο από την τριλογία της «Ελεγεία της στάχτης» με τίτλο «Θεοί από στάχτη». Το δεύτερο βιβλίο της σειράς «Άνθρωποι από στάχτη» κυκλοφόρησε λίγους μήνες αργότερα και η σειρά ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 2019 με το τρίτο βιβλίο της σειράς «Άγγελοι από στάχτη».

     Πριν από λίγες μόλις ημέρες, κυκλοφόρησε το νέο της βιβλίο «Η γιατρίνα».

     Ένα ιστορικό ντοκουμέντο που διαδραματίζεται στην Αυστροουγγαρία, στο χωριό  Ναγκιρέβ όπου δολοφονήθηκαν περίπου 300 άντρες με αυτουργό τη μαμή του χωριού Σουζάνα Φαζέκας. Μία παράξενη γυναίκα που προμήθευε με δηλητήριο τις γυναίκες που επιθυμούσαν να απαλλαγούν από τους νόμιμους συζύγους τους. Η Πασχαλία Τραυλού έρχεται να ερευνήσει αυτά τα εγκλήματα και κυρίως να αναδείξει τα αίτια που οδηγούσαν στην συγκεκριμένη ενέργεια τις γυναίκες με συνεργό τους την Σουζάνα Φαζέκας. Η συγγραφέας δεν κάνει μια απλή καταγραφή των γεγονότων αλλά εμβαθύνει στα βαθύτερα αίτια αυτών των πράξεων και στα αιτιατά που συντάραξαν την περιοχή εισδύοντας στον ψυχισμό των ηρωίδων. Κύρια αιτία η εκδίκηση όπως θα δούμε μα και η αγανάκτηση. Η βία, ο έρωτας, οι σχέσεις, η εμμονή, οι τύψεις, οι ενοχές, οι δολοφονίες γίνονται το όχημα εκείνο που θα οδηγήσει στην αποκάλυψη της κοινωνικής πραγματικότητας της εποχής, μιας πραγματικότητας κατά την οποία οι έμφυλες διακρίσεις εις βάρος των γυναικών—θέμα που απασχολεί την Τραυλού σε όλα της τα έργα—ήταν πολλές και σημάδευαν το πεπρωμένο τους.

       Έτσι λοιπόν, η Τραυλού υπογράφει στη «Γιατρίνα» της την καταγραφή ενός πραγματικού γεγονότος συνδυασμένο με τη μυθοπλασία σε έναν τέλειο συνδυασμό.   

     Χάρη στην αμέριστη βοήθεια των εκδόσεων Διόπτρα ζητήσαμε από τη συγγραφέα να μας παραχωρήσει μια συνέντευξη, παρά το φορτωμένο αυτήν την εποχή πρόγραμμα της. Μας μίλησε για το νέο της βιβλίο, για τη λογοτεχνία και τη σχέση της με την ελευθερία, για τον τρόπο που αφιερώνει τις ώρες της σ’ αυτήν και για το πώς ξεκίνησε όλη αυτή η διαδικασία ζωής για την ίδια, για το μέλλον του βιβλίου. Είμαστε σίγουροι ότι θα την απολαύσετε.

«7+1 ερωτήσεις από τον «Φιλαναγνώστη» Αυγερινού»

 

1)    Σε ποιο βαθμό η λογοτεχνική σας ενασχόληση μετατρέπεται σε ελευθερία στη ζωή σας;

     Το θέμα της ελευθερίας κάθε συγγραφικής προσωπικότητας στην καθημερινότητά της είναι ένα πολύ ευαίσθητο και αμφιλεγόμενο ζήτημα, ιδίως όταν πρόκειται για γυναίκα, εργαζόμενη, σύζυγο και μητέρα. Σαφώς, η δυνατότητα να εκφράζεσαι μέσα από οποιαδήποτε μορφή τέχνης είναι μια μορφή ελευθερίας που σου επιτρέπει να διαμορφώνεις στο χαρτί τον κόσμο που φαντάζεσαι ή θα ήθελες να έχεις. Είναι σαφώς μια διαφυγή από την καθημερινότητα που θα μπορούσε να θεωρηθεί μια εκδοχή ελευθερίας. Όμως είναι μύθος ότι ο συγγραφέας – ο κάθε συγγραφέας – έχει τη δυνατότητα να ελέγχει και να πατά κατά το δοκούν τα «εσωτερικά» του κουμπιά. Οι επιδράσεις του περιβάλλοντος αποτελούν ισχυρούς κραδασμούς και συχνά τροχοπέδη που άλλοτε ενεργοποιούν τη δημιουργική διαδικασία και άλλοτε αποσυντονίζουν τη συγγραφική επιθυμία και τον δημιουργικό μας οίστρο, εμποδίζοντας την απαιτούμενη εσωτερίκευση. Κυρίως προκαλούν αναστολείς για τη γυναίκα δημιουργό που μοιράζεται σε πάμπολλους παράλληλους ρόλους. Έτσι, ακόμη κι αν θεωρήσουμε ότι η λογοτεχνική ενασχόληση αποτελεί de facto μια εκδοχή προνομιακής ελευθερίας, τα εμπόδια πάνω στην οποία προσκρούει είναι ακριβώς αυτές οι άλλες υποστάσεις της γυναικείας φύσης και της στερότυπης θέσης της στην κοινωνία. Η δουλειά, οι ευθύνες στην οικογένεια που μετατρέπουν σε άθλο την καθημερινότητα, ο χρόνος που ποτέ δεν επαρκεί για έναν δημιουργό που χρειάζεται απλωσιά και ηρεμία για να παράξει τελικά αντιπαρατίθενται σε ό,τι ονομάζουμε συνοπτικά ελευθερία του καλλιτέχνη.

 

2)    Πότε καταλάβατε για πρώτη φορά τη ροπή σας προς τη γραφή;

     Η γραφή ήταν και είναι για μένα η διαφυγή και η έκφρασή μου από τότε που έμαθα γραφή και ανάγνωση. Έμαθα να γράφω και να διαβάζω από την προσχολική ηλικία χάρη στη μητέρα μου που αφουγκράστηκε από νωρίς αυτή την ας την πούμε ιδιαιτερότητα. Ήδη από το δημοτικό διάβαζα βιβλία που απευθύνονταν σε ωριμότερα παιδιά και ήδη από το γυμνάσιο βιβλία ενηλίκων. Ήταν φυσικό να μην αργήσω να αισθανθώ τη δημιουργική «ζήλια» για όλους εκείνους τους ανθρώπους που κατάφερναν μέσα απ’ το άψυχο χαρτί να μου γεννήσουν συναισθήματα και σκέψεις και να με μυήσουν στους κόσμους που κατάφερναν μαγικά να δημιουργούν. Εκείνο δε το βιβλίο που με είχε κάνει για πρώτη φορά να θελήσω να δοκιμάσω πρώιμα τα φτερά μου ήταν το Όσα παίρνει ο άνεμος. Υπάρχει ακόμη σ’ ένα συρτάρι της μητέρας μου εκείνη η τραγική συγγραφική μου απόπειρα.

 

3)    Ακολουθείτε κάποιο συγκεκριμένο πρόγραμμα την περίοδο που γράφετε;

     Γράφω κάθε μέρα νωρίς το πρωί. Ξυπνάω αξημέρωτα, φτιάχνω καφέ – απαραίτητη τονωτική ένεση του οργανισμού και της φαντασίας μου ο καφές. Γράφω δύο ώρες. Έχω παρατηρήσει πως τα καλύτερα πράγματα τα έχω γράψει αυτές τις πρώτες ώρες της μέρας, ανάμεσα στις 5 και τις 7 το πρωί. Έπειτα φεύγω για το γραφείο. Καταπιάνομαι πάλι μετά τις 10 το βράδυ για να διορθώσω ό,τι έχω γράψει το πρωί και να επανασυνδεθώ με την ιστορία απ’ την οποία με αποσπά δυστυχώς η καθημερινότητα. Μένοντας στο υποσυνείδητό μου το κείμενο ακόμη και κατά τη διάρκεια του ύπνου, μόλις ξυπνήσω είμαι έτοιμη να ξαναπιάσω το νήμα. 

4)    «Πάντα φανταζόμουν τον παράδεισο σαν ένα είδος βιβλιοθήκης», έχει γράψει ο Μπόρχες. Είναι πράγματι ο παράδεισος κρυμμένος στις γραμματοσειρές της παγκόσμιας λογοτεχνίας;

     Ποιος στ’ αλήθεια γνωρίζει τι είναι ο Παράδεισος; Ποιος στ’ αλήθεια μπορεί να πει με σιγουριά ότι υπάρχει μονάχα ένας και ότι για καθέναν μας δεν φτιάχνει τον κατάλληλο ο Παντοδύναμος; Για μένα σίγουρα Παράδεισος θα ήταν μια φλοράλ πολυθρόνα σε μια τεράστια βιβλιοθήκη κυκλωμένη από τζαμαρία απ’ όπου θα έμπαινε άπλετο φως με θέα σε κήπο. Να μπορούσα να διαβάσω και να γράψω χωρίς να με καταδιώκουν τα ρολόγια, τα ωράρια, οι δεσμεύσεις. Και θα ήθελα σ’ αυτό τον Παράδεισο να συναντήσω την Σιμόν Ντε Μποβουάρ. Είμαι σίγουρη ότι οι συζητήσεις μας θα ήταν ο αληθινός παράδεισος για μένα.

 

5)    Ποιο νομίζετε ότι θα είναι το μέλλον του ελληνικού βιβλίου τα επόμενα χρόνια;

     Το μέλλον του ελληνικού βιβλίου θα εξαρτηθεί από το τι κάνουμε για το παρόν του. Οι συνθήκες είναι ρευστές κι επίσης πρέπει να επισημανθεί μια βασική παράμετρος, η διαφοροποίηση της φιλαναγνωσίας στα διάφορα σημεία του χάρτη. Άλλα ποσοστά αναγνωστών έχει η Ελλάδα, άλλα η Γερμανία, άλλα η Κίνα και πάει λέγοντας. Οι θιασώτες μιας τέχνης καθορίζουν και τη βιωσιμότητά της, όπως αντίστοιχα και ο αριθμός εκείνων που ακολουθούν τις νέες τάσεις, είτε αυτές είναι αποχαύνωση στο κινητό και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είτε η επιλογή του ηλεκτρονικού βιβλίου. Σίγουρα, και το βιβλίο εξελίσσεται και αποκτά μια νέα μορφή η οποία θα πάρει τη θέση του χαρτιού μόλις οι νέοι αναγνώστες εκπαιδευτούν στην ανάγνωση αποκλειστικά ηλεκτρονικού βιβλίου. Το θέμα όμως δεν είναι μόνο τι θα απογίνει το βιβλίο ως «τρόπος κατασκευής» αλλά ως δημιούργημα. Πιστεύω ότι ολοένα και λιγότεροι θα ασχολούνται δυστυχώς με τη λογοτεχνία γιατί η ίδια η εκπαίδευση τείνει να αλλάξει δομή και ορίζοντες. Τα παιδιά ολοένα και περισσότερο μυούνται στον τεχνοκρατικό τρόπο σκέψης και ελάχιστα είναι εκείνα που γοητεύονται από την λεγόμενη ουμανιστική παιδεία. Ό,τι δεν εμπεριέχει την όξυνση της κριτικής σκέψης και την εκλέπτυνση του συναισθήματος αποψιλώνει την ικανότητα της λογοτεχνικής έκφρασης. Κι αυτό σίγουρα δεν είναι διαπίστωση μόνο δική μου.

6)    Είναι η φιλαναγνωσία μια εσωτερική επανάσταση και πώς βλέπετε τη σχέση των νεαρότερων γενιών με το βιβλίο;

     Ο,τιδήποτε διατηρεί σθεναρό το πνεύμα του ανθρώπου είτε ως δημιουργική διαδικασία είτε ως ερέθισμα είναι μια εσωτερική επανάσταση, μια δυναμική διεργασία που αφυπνίζει τον νου και κρατά σε εγρήγορση το συναίσθημα. Δεδομένου του καταιγισμού των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που απορροφούν ολοένα και περισσότερο ζωτικό και δημιουργικό χρόνο από τους νέους ενώ ταυτόχρονα οι νέες τεχνολογίες συμβάλλουν στον έλεγχο και του εργασιακού χρόνου αποτελούν μια απειλή για τη φιλαναγνωσία, εκτός κι αν η επίσημη εκπαίδευση αλλάξει πρόσωπο και καταστήσει στις νέες γενιές πιο φιλική τη φιλαναγνωσία χρησιμοποιώντας υπέρ της τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα. Ήταν πάντα και συνεχίζει να είναι σθεναρή πεποίθησή μου ότι στυλοβάτης σε κάθε κοινωνία είναι η παρεχόμενη παιδεία του. Αυτή διαμορφώνει συνειδήσεις, αξίες και προοπτικές. Απ’ αυτήν εξαρτάται και το προφίλ των νέων που έχουμε και θα έχουμε και στο ζήτημα της φιλαναγνωσίας και της λογοτεχνίας.

 

7)    Είναι η συγγραφή ένας μοναχικός δρόμος, ένας τρόπος για να δημιουργήσουμε μέσα μας νέες ιδέες και να έρθουμε σε επαφή με τη γνώση μιας ολόκληρης εποχής για να κατανοήσουμε καλύτε-ρα, εντέλει, και τον εαυτό μας;

     Η συγγραφή σαφώς και επιβάλλει εσωτερίκευση η οποία καταλήγει αναπόφευκτα στη μοναχικότητα. Είναι δύσκολο για ένα δημιουργό να συντονιστεί με τον κοντινό του περίγυρο ο οποίος στην ουσία είναι αυτός που του εξασφαλίζει την απαιτούμενη ηρεμία για να δημι-ουργήσει, όπως εξάλλου επισημαίνω σε ένα παλιό μου βιβλίο το οποίο σύντομα επανεκδίδεται (Οι εραστές της γραφής). Μέσα απ’ αυτή την εσωτερίκευση, αφουγκραζόμενος τον εαυτό του, αποκρυσταλλώνο-ντας τις ιδέες που με ανεπηρέαστο πνεύμα πρεσβεύει, οδηγείται σταδιακά να αντιληφθεί τον εαυτό του και να αφουγκραστεί την συνείδησή του. Τότε πλέον είναι έτοιμος να «κατασκευάσει» τους ήρωες που θα εκφράσουν μέσω του έργου του αυτές τις ιδέες. Αυτοί οι ήρωες και το συγγραφικό σύμπαν μες στο οποίο κινούνται στην ουσία είναι αντικατόπτρισμα των ιδεών που ο ίδιος υιοθετεί και υπηρετεί, χωρίς τούτο σε καμία περίπτωση να σημαίνει στράτευση της τέχνης του. Αυτή η διαδικασία είναι που εξασφαλίζει την αυθεντικότητα στην τέχνη και τη μοναδικότητα κάθε δημιουργού.

 

8)    Πείτε μας δυο λόγια για το τελευταίο σας βιβλίο.

     Το βιβλίο μου με τίτλο Η γιατρίνα, από τις εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ πραγματεύεται το ρόλο της τραυματικής εμπειρίας στη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενώ ταυτόχρονα εντάσσει την ιστορία στα πλαίσια του α’ πρώτου παγκοσμίου πολέμου και την αμφιλεγόμενη μεταφορά 6000 Ελλήνων στρατιωτών  στο γερμανικό στρατόπεδο του Γκέρλιτζ το 1916. Είναι βασισμένο σε πραγματική ιστορία η οποία προσφέρει τη δυνατότητα τόσο για μυθοπλασία όσο και για τη δημιουργία ισχυρών και ελκυστικών χαρακτήρων. Λίγο πριν και μερικά χρόνια μετά από τον α’ παγκόσμιο πόλεμο στην Αυστροουγγαρία και συγκεκριμένα στο χωριό Ναγκιρέβ δολοφονήθηκαν κάμποσοι άντρες με αυτουργό τη μαμή του χωριού,  Σουζάνα Φαζέκας. Επειδή μια τέτοια εγκληματική δράση δεν είναι σωστό να ερμηνεύεται επιδερμικά ως ψυχασθένεια αλλά έχει βαθύτερα κοινωνικά αίτια με ολέθριες ψυχολογικές συνέπειες καθώς αναφερόμαστε σε μια εποχή που η γυναίκα αρχίζει να αντιλαμβάνεται τα δικαιώματά της και το μέγεθος της καταπίεσης και κακοποίησης που έχει υποστεί, θέλησα να δημιουργήσω ένα μυθιστόρημα στο οποίο θα αναδείκνυα όλα τα πιθανά αίτια και ταυτόχρονα όλες τις εκδοχές των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν προβληματίζοντας τον αναγνώστη για τα κίνητρα των ηρωίδων. Ακολουθώντας τα χνάρια του Παπαδιαμάντη στη Φόνισσα δεν καταγράφω απλώς τα γεγονότα αλλά διεισδύω στα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις τύψεις και τους μοχλούς των αποφάσεων των γυναικών που ενεπλάκησαν στο φαύλο κύκλο αυτών των φόνων. Αποτελούσε ιδιαίτερη πρόκληση ένα τέτοιο εγχείρημα γιατί απαιτούσε υψηλό βαθμό ενσυναίσθησης. Εξάλλου, πάντα για τους συγγραφείς και νομίζω και για τους αναγνώστες, είναι ελκυστικότερες οι σκοτεινές περσόνες. Είτε είναι η αγανάκτηση, είτε η εκδίκηση και ο έρωτας ο μοχλός ενός φόνου τα όρια είναι ρευστά ανάμεσα στην τρέλα και την πλάνη,   την αντικειμενικότητα και την ψευδαίσθηση, το φως και το σκοτάδι της ύπαρξης. Και το συγκλονιστικό στην ιστορία που ενεργοποίησε τη δημιουργία αυτού του μυθιστορήματος είναι ότι πρόκειται για γεγονότα που συνέβησαν και δεν είναι απλώς γεννήματα μιας δημιουργικής φαντασίας.

 

     Ευχαριστούμε πολύ την Πασχαλία Τραυλού για τη τόσο ουσιαστική συζήτηση μας και τις Εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ.

«Διαβολοθήλυκο» αποκαλούσε ο παπάς του Ναγκιρέβ τη Σουζάνα Φαζέκας. Οι γυναίκες, όμως, του χωριού τη θεωρούσαν φύλακα-άγγελό τους, όχι μόνο επειδή πρόσφερε τις υπηρεσίες της ως μαμή και πρακτική γιατρός, αλλά επειδή τις γλίτωσε από το αμείλικτο πεπρωμένο τους σε μια κοινωνία όπου δεν είχαν το δικαίωμα να διαλέγουν τους συντρόφους τους οι ίδιες.

     Γιατί η Σουζάνα έραβε φουστάνια, μαντάριζε σκισμένα φρύδια και γόνατα και ξήλωνε προκαταλήψεις κι ενδοιασμούς. Θεωρώντας υποχρέωσή της ό,τι για τους κοινούς θνητούς είναι έγκλημα και αμαρτία, ανέλαβε δράση σ’ αυτή τη γωνιά της Αυστροουγγαρίας από το 1911 έως το 1919. Κι έγινε με τα γιατροσόφια και τα φαρμάκια της η «θεά» του Ναγκιρέβ, τιμωρός και εκδικητής, παρατρεχάμενη της θείας δίκης.

    Μόνο όταν θα γνωρίσει τον Έλληνα γιατρό Στράτο Κεκέρογλου συμφιλιώνεται με το τραύμα που κουβαλά από παιδί και τολμά να κοιτάξει στον καθρέφτη της ψυχής της την αλήθεια.

     Ένα βιβλίο που αποδεικνύει πόσο εύθραυστες είναι οι ισορροπίες ανάμεσα στην αγάπη και το μίσος, στην αθωότητα και την ενοχή, στην απελπισία και την παράνοια, όταν οι μύχιες πληγές αδυνατούν να επουλωθούν.

     Βασισμένο σε αληθινά γεγονότα που φαντάζουν πιο ευρηματικά απ’ τη φαντασία.

Η Πασχαλία Τραυλού

     Η Πασχαλία Τραυλού γεννήθηκε στην Τρίπολη Αρκαδίας και από νωρίς εκδήλωσε την αγάπη της για τη ζωγραφική, τη μουσική και τον γραπτό λόγο. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών ελληνική κλασική φιλολογία και παρακολούθησε μεταπτυχιακό πρόγραμμα για τη λατινική ποίηση Ορατίου και Βιργιλίου, ενώ την ίδια περίοδο δημοσίευσε τα πρώτα της διη­γήματα σε τοπική εφημερίδα της Βέροιας. Ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη σε ζητήματα φύλου, ακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου με τίτλο «Φύλο και νέα εργασιακά και εκπαιδευτικά περιβάλλοντα στην κοινωνία της πληροφορίας», καθώς και στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας με τίτλο «Στρατηγική και πολιτική εθνικής ασφάλειας».

     Είναι μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών. Ασχολείται με παρουσίαση και κριτική βιβλίων στο diavasame.gr. Έργα της είναι: Με Μπαλαντέρ τη Μοναξιά, Ήθελα μόνο ένα Αντίο, Η Ματζίκα της Αγάπης, Κλειδωμένο Συρτάρι, Φτερά από Μετάξι, Έστω μία Φορά, Η Γυναίκα του Φάρου, Οι Εραστές της Γραφής, Γυάλινος Χρόνος, εκδ. Ψυχογιός, Η Μήδεια δεν Χόρεψε Ποτέ, εκδ. Μεταίχμιο. Έχει βραβευτεί για τη λογοτεχνική της παρουσία από τον σύλλογο γυναικών «Εξάλειπτρον» το 2016, ενώ το βιβλίο της Φτερά από Μετάξι ήταν υποψήφιο για βραβείο αναγνωστών το 2008.

     Από τις εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφορούν το Φιλί στα Μάτια, Το Άγαλμα στη Σοφίτα, μια πλήρως αναθεωρημένη έκδοση του βιβλίου Τα Ρόδα της Σιωπής, Θεοί από Στάχτη, Άνθρωποι από Στάχτη και Άγγελοι από Στάχτη. Το τελευταίο βιβλίο της με τίτλο Η γιατρίνα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Διόπτρα τον Μάιο του 2020.