«Εγώ, ο Πιερ Ριβιέρ, που έσφαξα τη μητέρα μου, την αδερφή μου και τον αδερφό μου...» Μια περίπτωση μητροκτονίας-αδελφοκτονίας το 19ο αιώνα Μισέλ Φουκώ Εκδόσεις Κέδρος

«Μόλις λύτρωσα τον πατέρα μου από τα βάσανά του. Ξέρω ότι θα πεθάνω, αλλά δεν με πειράζει»

     Ο Μισέλ Φουκώ γεννήθηκε το 1926. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους και επιδραστικότερους φιλοσόφους-στοχαστές του 20ού αιώνα. Ήταν καθηγητής στο Collège de France μέχρι το θάνατό του, το 1984.

     Το Γαλλικό δοκίμιο του σπουδαίου Μισέλ Φουκώ με τίτλο ΕΓΩ, Ο ΠΙΕΡ ΡΙΒΙΕΡ, ΠΟΥ ΕΣΦΑΞΑ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΜΟΥ, ΤΗΝ ΑΔΕΡΦΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΔΕΡΦΟ ΜΟΥ... Μια περίπτωση μητροκτονίας-αδελφοκτονίας τον 19ο αιώνα, πρωτοκυκλοφόρησε το 1973. Στη χώρα μας κυκλοφόρησε για πρώτη φορά από τις εκδόσεις Κέδρος το 2002 και φέτος επανακυκλοφόρησε η 2^η νέα έκδοση του σε μετάφραση  Γιάννη Οικονόμου, ο οποίος και παραθέτει το δικό του σημείωμα για το έργο στην αρχή του βιβλίου. Ακολουθεί η παρουσίαση του από τον συγγραφέα και το έργο ξεκινά με το πρώτο μέρος την ΑΝΑΚΡΙΣΗ…

[Σήμερα, την 3ην Ιουνίου 1835, ώρα μία μετά μεσημβρίαν.

     Ο κάτωθι υπογεγραμμένος, Φρανσουά-Εντουάρ Μποντουέν, ειρηνοδίκης του καντονίου του Ονέ, επικουρούμενος από το γραμματέα Λουί-Λεάντρ Λανγκλινέ, αναφέρω τα εξής:

     Πληροφορηθήκαμε από τον κύριο δήμαρχο του Ονέ ότι είχε μόλις διαπραχθεί ένας ειδεχθής φόνος στην κοινότητά του, και συγκεκριμένα στο χωριό Φοκτερί, στον οίκο του Πιερ-Μαργκρέν Ριβιέρ, αγρότη, ο οποίος – καθώς μας είπαν – απουσίαζε από το πρωί. Μεταβήκαμε στην εν λόγω οικία αμέσως, συνοδευόμενοι από τον κ. δήμαρχο του Ονέ. Επίσης, καλέσαμε, σύμφωνα με τη δυνατότητα που μας δίνει ο νόμος, τον κ. ιατρό Μορέν και τον κ. Κορντιέ, νοσοκομειακό, που κατοικούν αμφότεροι στο Ονέ. Εισερχόμενοι στο ισόγειο της οικίας, που χρησιμεύει ως καθιστικό, φωτιζόμενο στη νότια πλευρά από παράθυρο και πόρτα και κατά τη βόρεια πλευρά από τζαμόπορτα, και το οποίο γειτνιάζει με το δρόμο που συνδέει το Ονέ με το Σαιντ-Ανιάν, βρεθήκαμε μπροστά σε τρία πτώματα πεσμένα στο δάπεδο.

     Επρόκειτο: α) Για μια γυναίκα, πεσμένη μπρούμυτα μπροστά στο τζάκι, όπου φαίνεται ότι μαγείρευε κατά τη στιγμή της δολοφονίας. Φορούσε αυτά τα οποία θα πρέπει να ήταν τα συνηθισμένα της ρούχα, ήταν ξεχτένιστη και είχε κομμένο, μαχαιρωμένο, το λαιμό και το πίσω μέρος του κρανίου· β) Ένα μικρό αγόρι οκτώ έως δέκα ετών που φορούσε μπλε μπλούζα, πανταλόνι, κάλτσες και παπούτσια, πεσμένο με το πρόσωπο καταγής και το κεφάλι ανοιγμένο σε μεγάλο βάθος· γ) Μια κοπέλα ντυμένη μ' ένα τσίτι και κάλτσες, αλλά χωρίς παπούτσια ή σαμπό, πεσμένη ανάσκελα, με τα πόδια ν' αγγίζουν την άκρη της πόρτας που βλέπει νότια προς τον κήπο. […] Η δεξιά πλευρά του προσώπου και ο λαιμός έφεραν βαθιά πληγή από μαχαιριά. Φαίνεται πως η δύστυχη κοπέλα δούλευε τη δαντέλα της σε μια καρέκλα κοντά στην τζαμωτή πόρτα που είναι στην αντίθετη πλευρά από την πόρτα όπου βρέθηκε πεσμένη, γιατί τα σαμπό της ήταν εκεί.

     Αυτός ο τριπλός φόνος φαίνεται ότι διαπράχθηκε με αιχμηρό εργαλείο. Τα ονόματα των θυμάτων είναι αντίστοιχα: Βικτουάρ Μπριόν σύζυγος του Πιερ-Μαργκρέν Ριβιέρ, Ζυλ Ριβιέρ και Βικτουάρ Ριβιέρ. Τα δύο τελευταία ήταν παιδιά της πρώτης.

Καθώς το έγκλημα αποδίδεται στον Πιερ Ριβιέρ, γιο του πρώτου θύματος και αδελφού των άλλων, και επειδή πληροφορηθήκαμε ότι ο δράστης διέφυγε αμέσως μετά το έγκλημα, ενημερώσαμε τον ενωμοτάρχη της Χωροφυλακής του Μενίλ-Οζούφ για το συμβάν, ζητώντας του να προχωρήσει στην καταδίωξή του και, ει δυνατόν, στη σύλληψή του…]

που χωρίζεται σε 6 κεφάλαια, ακολουθεί το δεύτερο μέρος ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ με 2 μικρά κεφάλαια που περιλαμβάνουν το χρονολόγιο της υπόθεσης και το επόμενο κύριο μέρος του έργου είναι τα ΣΧΟΛΙΑ χωρισμένο σε 7 κεφάλαια, με μαρτυρίες διανοούμενων όχι τόσο για το ίδιο το γεγονός όσο για τη σχέση ψυχιατρικής και δικαιοσύνης, της εξουσίας, τους θεσμούς. Η δικαιοσύνη και η ψυχιατρική τον 19^ο αιώνα, η αγροτική οικογένεια τον 19^ο αιώνα, και οι ενδοοικογενειακές σχέσεις . Λίγο πριν το τέλος υπάρχει το ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ που αναφέρεται στο Σωφρονιστικό κατάστημα του Μπολιέ και το ΕΠΙΜΕΤΡΟ με τίτλο « Εμείς οι Πιερ Ριβιέρ» που υπογράφει ο Θανάσης Λάγιος.

   Όπως γίνεται φανερό, πρόκειται για δοκίμιο και μελέτη μιας αληθινής περίπτωσης μητροκτονίας και αδελφοκτονίας του 19^ου αιώνα και όχι για μυθιστοριογραφία. Είναι ένα ξεχωριστό και ενδιαφέρον τόσο κοινωνικά όσο και νομικά βιβλίο που αφορά στο συμβάν της 3^ης Ιουνίου του 1835 όπου ο 20χρονος Πιερ Ριβιέρ δολοφονεί τη μητέρα και τα αδέλφια του.

     Στις 3 Ιουνίου του 1835 ο εικοσάχρονος αγρότης Πιερ Ριβιέρ σκοτώνει εκ προμελέτης και εν ψυχρώ τη μητέρα του, έγκυο στον έκτο μήνα, την αδερφή και τον αδερφό του. Το υπόμνημα που συνέταξε για να εξηγήσει τον τριπλό του φόνο έδωσε αφορμή για μια βασική αντιπαράθεση: πρόκειται για τον λόγο ενός εγκληματία ή το παραλήρημα ενός τρελού; Πρόκειται, εντέλει, για τη διαμάχη του δικαστικού με τον πρωτοεμφανιζόμενο τότε ψυχιατρικό λόγο.

Κείμενο πολλαπλών αναγνώσεων, το υπόμνημα του Ριβιέρ ύστερα από εκατόν πενήντα χρόνια εξακολουθεί να επιδέχεται πολλών διαφορετικών ερμηνειών. Χωρίς καμία διάθεση ψυχολογικής, ψυχαναλυτικής ή γλωσσολογικής ανάλυσης στον λόγο του Ριβιέρ, ο Μισέλ Φουκώ και οι συνεργάτες του στο Collège de France έχουν την ευκαιρία να δείξουν πώς μία μεμονωμένη περίπτωση μπορεί να αξιοποιηθεί κατάλληλα από τις στρατηγικές των κυρίαρχων λόγων.

Σε συνδυασμό με το υλικό των ανακρίσεων, τις καταθέσεις των μαρτύρων, τις ιατρικές γνωματεύσεις και τη δικογραφία που συντάχθηκε πριν την ολοκλήρωση της δίκης, ο Φουκώ αποτυπώνει εύστοχα το συσχετισμό δυνάμεων των διαφορετικών λόγων και το παιχνίδι εξουσίας μέσα στο πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούν. Συγχρόνως, εντοπίζει κάτι που ίσως είναι ακόμη πιο σημαντικό: το κείμενο του Ριβιέρ εξακολουθεί να διαφυλάσσει το αίνιγμά του, αφού καμία από τις κυρίαρχες ερμηνείες δεν καταφέρνει να το αποκρυπτογραφήσει.

      Μια αδιανόητη τριπλή δολοφονία σε μια τόσο διαφορετική κοινωνία, αφού βρισκόμαστε στο 1835, ένα δικαστικό δράμα που ακολουθεί, μαρτυρίες, απομνημονεύματα με το γιατί του ίδιου του θύτη και ένα έγκλημα που έμεινε στην ιστορία και ενέπνευσε συγγραφείς και παραγωγούς αφού η περίπτωση αυτή έχει γίνει εκτός από βιβλίο και κινηματογραφική ταινία.