ΕΛΕΟΝΩΡΑ ΣΟΥΡΛΑΓΚΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗ ΒΙΡΓΙΝΙΑ ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ

 

     Από τις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ και την κατηγορία Δοκίμια-Μελέτες, κυκλοφόρησε το βιβλίο της ΕΛΕΟΝΩΡΑΣ ΣΟΥΡΛΑΓΚΑ με τίτλο  ΝΑ ΤΑ ΧΑΙΡΕΣΤΕ. Δεν πρόκειται για ένα ακόμα βιβλίο ψυχολογίας, πρόκειται για ένα ξεχωριστό έργο. Είναι η προσωπική καταγραφή μιας ψυχολόγου, και συγγραφέα, και μαμάς, και εκεί έγκειται η διαφορετικότητα του. Ο τρόπος γραφής και η θεματογραφία του, η κατάθεση ψυχής της συγγραφέως και η κεντρική ιδέα του, είναι βέβαιο, πως όλα αυτά καθιστούν το έργο  αξιοδιάβαστο.

Η Ελεονώρα Σουρλάγκα γεννήθηκε το 1966 στην Αθήνα και πέρασε τα παιδικά της χρόνια στη Μυτιλήνη. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Nottingham στην Αγγλία. Δούλεψε για 26 χρόνια ως σχολική ψυχολόγος σε ιδιωτικό σχολείο.

Από τις εκδόσεις Κέδρος κυκλοφορούν ακόμη τα έργα της πάσΠορτ: μια αληθινή περιπέτεια το οποίο έγινε παράσταση από τη θεατρική ομάδα Μικρός Νότος το 2023.και Κρυφτό.

Την ευχαριστούμε θερμά για τη συνέντευξη που μας παραχώρησε.

1 Το νέο σας βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ με τίτλο Να τα χαίρεστε, είναι αποτέλεσμα των εμπειριών σας ως μητέρα, της επιστημονικής σας κατάρτισης ως παιδαγωγού και ψυχολόγου και της εμπειρίας σας  στην σχολική ψυχολογία την οποία και υπηρετήσατε.Πώς αποφασίσατε να μπείτε στη διαδικασία να καταγράψετε και μάλιστα με έναν τόσο εύληπτο και ξεχωριστό τρόπο αυτό το «δοκίμιο» με κεντρική ιδέα την ίδια τη χαρά με την οποία πρέπει να αντιμετωπίζουμε ό,τι μας φέρνει η ίδια η ζωή;

     Η ιδέα μου ήρθε όταν έγραψα τον πρόλογο για ένα παιδικό βιβλίο. Ήταν το «Μα μπαμπά είναι χάλια» της Παναγιώτας Πλισσή. Το χιούμορ του βιβλίου με ενέπνευσε να γράψω έναν πρόλογο στο ίδιο ύφος, πράγμα που μου έδωσε μεγάλη ικανοποίηση. Ήταν όλες μου οι σκέψεις και οι«οδηγίες» σε γονείς και παιδιά για τη διαχείριση του διαζυγίου σε μορφή επιστολής. Η επιστολή αυτή υπάρχει αυτούσια και μέσα στο βιβλίο μου. Είχα ήδη γράψει δύο βιβλία, ήξερα ότι μου αρέσει να γράφω, ότι έχω ανάγκη να γράφω, αλλά καθώς δεν είμαι συγγραφέας αλλά ψυχολόγος, εψαχνα μια αφορμή για να ξαναγράψω κάτι. Πέρασαν σχεδόν δέκα χρόνια από τότε, έγιναν πολλές αλλαγές και ανατροπές στη ζωή μου, έγραφα με μεγάλες διακοπές αλλά είχα δεσμευτεί στον εαυτό μου ότι θα το κάνω. Θεωρούσα ότι έχω κάτι συγκεκριμένο να πω, κάτι που ήθελα να ακουστεί και όσο γίνεται να εφαρμοστεί. Γι αυτό και ο τίτλος είναι μια παρότρυνση.

 

2 Η χαρά στη σχέση γονιών και παιδιών είναι ίσως το πιο σημαντικό εφόδιο στην πορεία της κοινής τους ζωής. Πιστεύετε ότι η σχέση παιδιού και γονιών είναι καθοριστικής σημασίας για την ψυχοσωματική εξελικτική πορεία του παιδιού;

     Ναι είναι η πιο σημαντική σχέση. Μέσα από αυτήν το παιδί μαθαίνει να συνδέεται, να εμπιστεύεται ή να μην εμπιστεύεται τον άλλο, και να ζητάει την αγάπη με τρόπους που να μπορεί να δει και να ακούσει ο γονέας ώστε να του τη δώσει. Αυτοί οι τρόποι σε μεγάλο βαθμό τείνουν να παγιώνονται και να ενεργοποιούνται σε κάθε σημαντική σχέση. Εξακολουθούμε να φοβόμαστε ότι η μαμά μας θα μας μαλώσει ή θα μας αγνοήσει, ότι ο μπαμπάς μας δε μας αποδέχεται ή μας απαξιώνει ακόμα κι όταν οι γονείς μας δεν έχουν καμία εμπλοκή πια στη ζωή μας παρά μόνο στην παρακαταθήκη των συναισθημάτων που έχουμε καλλιεργήσει κοντά τους. Ακόμα κι όταν πια δε ζουν εξακολουθούμε να πιστεύουμε πως δεν θα αγαπηθούμε εάν δεν είμαστε έτσι όπως μάθαμε πως πρέπει να είμαστε για να μας δώσουν προσοχή και αγάπη. Τέλειοι, αστείοι, εξυπηρετικοί, παραβατικοί, άρρωστοι, γκρινιάρηδες. Επίσης μαθαίνουμε να θεωρούμε αναμενόμενες και να επαναλαμβάνουμε, συνειδητά ή ασυνείδητα μεγαλώνοντας συμπεριφορές και συνήθειες των γονέων μας, αγνοώντας τον αντίκτυπο που έχουν στους άλλους. Παρόλα αυτά η επιρροή των γονέων δεν είναι ποτέ απόλυτη ούτε μοιραία. Το κάθε παιδί γεννιέται με δικά του χαρακτηριστικά που το κάνουν μοναδικό. Γι αυτό και συχνά βλέπουμε αδέρφια που έχουν σχετιστεί με τους ίδιους γονείς με τελείως διαφορετικούς τρόπους. Επίσης το παιδί διαμορφώνεται και από άλλες σημαντικές σχέσεις, το δάσκαλο, τα αδέρφια, τη γιαγιά και τον παππού, άλλους φροντιστές  και φυσικά την ομάδα συνομηλίκων. Οι σημερινοί γονείς τείνουν να πιστεύουν ότι είναι οι μόνοι υπεύθυνοι για την εξέλιξη των παιδιών τους. Αυτό εκτοξεύει το άγχος και την εμπλοκή τους και είναι ένα πηγάδι δίχως πάτο που σκοτώνει την ξενοιασιά, τη φυσικότητα και τη χαρά της σχέσης. 

 

3 Πόσο εύκολο είναι να μάθει κανείς να διαχειρίζεται τον νου, τις και τις πράξεις του και πόσο εύκολο να δει σχέσεις και καταστάσεις χωρίς φόβο, με θετική σκέψη, με χαρά; Τι εφόδια πρέπει να έχει κάποιος για να μπορεί να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της ζωής του με θετική σκέψη;

     Για να διαχειριστείς τις πράξεις και τις σκέψεις σου πρέπει να γνωρίζεις, έστω και αμυδρά τι κίνητρα υπάρχουν πίσω τους. Ποιες ανάγκες σου, εξυπηρετούν. Αν δεν είσαι εξοικειωμένος με τον εαυτό σου, αν δεν τον γνωρίζεις δε μπορείς να τον διαχειριστείς. Είναι σα να προσπαθήσεις να μιλήσεις μια άγνωστη γλώσσα.

Πρέπει να έχει συνειδητοποιήσει και αποδεχτεί ότι είναι ο μόνος και κύριος υπεύθυνος για τον εαυτό του. Να μην περιμένει από τους άλλους να τον δικαιώσουν ή να τον φροντίσουν. Έτσι επικεντρώνεται στους άλλους και παύει να δουλεύει πάνω στην ανάληψη της ευθύνης, ξοδεύοντας το χρόνο και την ενέργειά του για να υπενθυμίζει στους άλλους τις ευθύνες τους, πράγμα ελάχιστα αποτελεσματικό.

Βοηθάει να είναι ενήμερος και συνειδητός, να έχει καλά διαμορφωμένες αξίες, να είναι κάπως υποψιασμένος γύρω από το τι μπορεί να κρύβεται πίσω από τους συμπεριφορές τους δικές του κι των άλλων, να είναι ανεκτικός και καλοπροαίρετος. Οι θυμωμένοι κι επικριτικοί άνθρωποι δυσκολεύονται να χαρούν.

Η θετική σκέψη, μια προτροπή εξαιρετικά ενοχλητική κι απλοική όταν υποφέρεις, δεν είναι κάτι που γίνεται αυτόματα, με τη λογική. Είναι η κατάληξη μιας πορείας κι επεξεργασίας που έχει βιώσει κι αποδεχτεί τον πόνο και την απώλεια ως αναπόσπαστο μέρος τους κάθε ζωής κι έχει τολμήσει να ανοιχτεί στη χαρά όχι παρόλο τον πόνο αλλά εξαιτίας του.   

 

4 Μπορεί η διαχείριση των σκέψεων και των προσδοκιών τους από τα παιδιά τους να καταλαγιάσει τους φόβους τους και να τα αφήσει να «πετάξουν» χωρίς αυτή η «απώλεια» να είναι καταστροφική τόσο για τους γονείς όσο και για τα ίδια τα παιδιά;

      Οι φόβοι δυστυχώς, επειδή εδράζουν σε κάτι πολύ βαθύ, ίσως και τραυματικό, δεν καταλαγιάζουν εύκολα. Όμως σίγουρα οι γονείς μπορούν και οφείλουν νομίζω να τους διαχειριστούν, να τους εξορθολογίσουν, να τους καταλάβουν, να κάνουν ότι χρειάζεται για να μην επιβαρρύνουν τα παιδιά τους με αυτούς. Τα παιδιά δεν είναι υπεύθυνα για τους φόβους των γονέων τους. Μπορούν να τους γνωρίζουν και να τους σέβονται ή να καθοδηγηθούν από τους γονείς τους να μην τους υποδαυλίζουν. Αν όμως τέτοιες απόπειρες γίνουν με το γονέα να φορτώνει την ευθύνη του φόβου του στο παιδί και να το ενοχοποιεί, τότε τα παιδιά συνήθως θυμώνουν και δεν συνεργάζονται. Είναι άλλο να λες σε ένα παιδί «το ξέρω ότι παραλογίζομαι, το ξέρω ότι δεν κινδυνεύεις στ αλήθεια, αλλά κάθε φορά που σκύβεις από το μπαλκόνι τρομάζω, οπότε έλα λίγο πιο μέσα παρακαλώ» κι άλλο να φωνάζεις «μη σκύβεις, στο’χω πει εκατό φορές, θα πάθω τίποτα απ την τρομάρα μου κι εσύ εξακολουθείς να το κάνεις».

 

5 Γνωρίζετε οικογένειες που τα κατάφεραν με τον καλύτερο τρόπο; Που το πέρασμα σε αυτό το στάδιο της ζωής, της πορείας προς την ενηλικίωση των παιδιών, να έγινε έτσι που όλοι να είναι ευτυχισμένοι;

      Οι οικογένειες με τις λιγότερες δυσκολίες είναι αυτές με τους πιο ώριμους και συνειδητοποιημένους γονείς, τόσο ως γονείς όσο και ως ζευγάρι. Εκεί όπου κρατιέται μια ισορροπία ανάμεσα στο μαζί και το χωριστά, έτσι ώστε ο καθένας να έχει τη στήριξη που χρειάζεται αλλά και το χώρο αυτονομίας που χρειάζεται. Επίσης είναι οι οικογένειες με κοινό κώδικα αξιών και πίστη στις αξίες αυτές και επιθυμία να τις μεταδώσουν στα παιδιά τους. Και κυρίως οικογένειες που κατάφεραν να αντισταθούν στη γενικευμένη τάση να ενθρονίζουμε τα παιδιά μας στο κέντρο της οικογενειακής ζωής και να τα υπηρετούν νυχθημερόν.

 

6 Υπερπροστατευτικότητα και ανησυχίες γονέων. Μήπως είναι τελικά μια «φυλακή» για τους νέους ανθρώπους ή κάτι απαραίτητο στη σημερινή εποχή;

     Σε καθημερινό πρακτικό επίπεδο, τα παιδιά χρειάζονται περισσότερη επίβλεψη εξαιτίας της αύξησης της εγκληματικότητας και της έλλειψης εμπιστοσύνης στους άλλους. Ξεκιναμε από τη θέση «ο κόσμος εκεί έξω είναι κακός και πρέπει να προσέχεις». Ο κόσμος όμως είναι και καλός. Συγκεκριμένα πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι καλοί ή αδιάφοροι. Αλλά σίγουρα όχι επικίνδυνοι. Οι γονείς όμως σπανίως θα το τονίσουν αυτό στα παιδιά τους. Νομίζω η υπερβολική επίβλεψη, οι πολλές και δομημένες δραστηριότητες, η έλλειψη επαφής με τη φύση, η έλλειψη κενού χρόνου είναι σε μεγάλο βαθμό μια φυλακή για τα παιδιά. Τους στερούν την απαραίτητη ελευθερία για να εξερευνήσουν τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους.

 

7 Στον πρόλογο του βιβλίου διαβάζουμε πως Η κεντρική θέση αυτού του βιβλίου είναι πως η χαρά στη σχέση με το παιδί είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός και παραγνωρισμένος παράγοντας για τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του και την οποία εμείς σκοτώνουμε με τους φόβους μας, κάνοντας τα παιδιά να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και χαμηλή αυτοπεποίθηση. Πώς μπορεί ο σύγχρονος γονιός να ισορροπήσει τελικά και να βοηθήσει το παιδί να αναπτυχθεί σωστά;

       Κατ αρχήν γνωρίζοντας τον εαυτό του και προσπαθώντας να διακρίνει ποιοι φόβοι, προσδοκίες, εμμονές, προτεραιότητες, αντιστοιχούν περισσότερο σε δικά του κομμάτια που επεξεργάζεται, εκπληρώνει ή αποφεύγει, προβάλλοντάς τα στο παιδί πίσω από την πολλή αθώα αλλά ύπουλη εξήγηση «είναι για το καλό του». Βεβαίως και είναι για το καλό του παιδιού να αποφεύγει την πολλή ζάχαρη, αλλά το να του απαγορεύεται να φάει τούρτα γενεθλίων στο πάρτυ του φίλου του με πρόφαση «το καλό του» και αληθινή αιτία το bullying που είχε δεχτεί η μαμά του επειδή ήταν ένα παχύ παιδί, αυτό είναι άδικο!

Πολύ σημαντικό είναι και το να έχουν τα παιδιά ευθύνες, να νιώθουν χρήσιμα έως και απαραίτητα για τη συνεισφορά τους στην ομάδα είτε της οικογένειας είτε της τάξης. Τα σημερινά παιδιά είναι αιώνιοι μαθητευόμενοι της μελλοντικής ζωής τους. Η μόνη τους ευθύνη είναι να είναι επιμελείς μαθητές, το οποίο θα τους χρησιμεύσει υποτίθεται σε κάποιο άυλο και μακρινό κάποτε. Η αυτοπεποίθηση όμως δε χτίζεται με τους καλούς βαθμούς. Χτίζεται με τις άμεσες και χειροπιαστές κατακτήσεις στο παρόν.

Η εμμονή με τους βαθμούς, τις επιδόσεις και τα πτυχία γκρεμίζει την αυτοπεποίθηση και γιγαντώνει τον ανταγωνισμό και την αίσθηση του ανικανοποίητου.

 

8 Εργάζεστε ως σχολική ψυχολόγος, ένα επάγγελμα το οποίο έχει μεγάλη ευθύνη και μεγάλο ενδιαφέρον. Μετά από 26 χρόνια εργασίας κοντά στα παιδιά εντός της σχολικής κοινότητας, υπάρχει κάποια περίπτωση που θα μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη σας και θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας;

      Θυμάμαι πριν πολλά χρόνια ότι άκουσα ένα κοριτσάκι να κλαίει μέσα σε μία τουαλέτα. Την περίμενα να βγει και διαπίστωσα ότι ήταν ένα κοριτσάκι τρίτης δημοτικού που φοβόταν να μπει στην τάξη της. Ήταν μια περίπτωση σχολικής φοβίας που ξεκινούσε μόλις και καταφέραμε, μαζί και σε πολλή καλή συνεργασία με τους γονείς της, να αντιστρέψουμε την εξέλιξή της. Ήταν ένα παιδί που με είχε συγκινήσει και γοητεύσει. Ταιριάξαμε σε ένα πιο βαθύ επίπεδο. Μετά από πολλά χρόνια την είδα σε ένα θέατρο με τη μαμά της η οποία μου είπε πόσο καταλυτικό ρόλο είχε παίξει η συνεργασία μας τότε για ολη την οικογένεια. Σαν περιστατικό δεν έχει κάτι το σπάνιο ή εντυπωσιακό, όμως εξαιτίας της ψυχικής εγγύτητας που ένιωσα το θυμάμαι σαν μια από τις κορυφαίες στιγμές ικανοποίησης της ζωής μου στο σχολείο. Η ομορφιά και το ενδιαφέρον του να δουλεύεις σε σχολείο είναι η κοινή καθημερινότητα, οι τόσες ώρες, μέρες και χρόνια συνύπαρξης με τα ίδια παιδιά. Σου δίνεται έτσι πλήθος ευκαιριών να τα γνωρίσεις, να τα προσεγγίσεις και να παρέμβεις.

 

9 Παιδιά και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Ένα τεράστιο κεφάλαιο. Tι θα πρέπει να προσέξουν οι γονείς και τι θα συμβουλεύατε τα παιδιά;

      Η εισβολή των Μέσων Κοινωνικής δικτύωσης στη ζωή μικρών κι μεγάλων είναι ένα ορμητικό κύμα που έχει συρρικνώσει μία σειρά δεξιοτήτων, εμπειριών και τρόπων σχετίζεσθαι. Έχουμε κερδίσει μια άυλη, πλατιά δικτύωση, ενημέρωση κι επικοινωνία, που στο προσωπικό επίπεδο διευκολύνει την επαφή και κατευνάζει την αίσθηση απομόνωσης κι έχουμε θυσιάσει μεγάλα κομμάτια της ζωντανής επαφής τόσο με τους άλλους όσο και με τον εαυτό μας. Το διάλογο μέσα στο σπίτι, την άμεση σύνδεση με το περιβάλλον, ανθρώπινο, φυσικό και κοινωνικό, την παρατηρητικότητα, τη συγκέντρωση, την ικανότητα ανάγνωσης, την τέχνη και το παιχνίδι της ερωτικής προσέγγισης, τον προσωπικό στοχασμό και την ονειροπόληση, την επικέντρωση στο παρόν. Στους μεσήλικες αυτή η αίσθηση δεξιοτήτων που χάνονται είναι πιο ορατή κι επώδυνη για τους νέους όχι γιατί έτσι έχουν μεγαλώσει. Δεν έχει και πολύ νόημα να διαμαρτυρόμαστε ούτε να νοσταλγούμε γιατί η τεχνολογία προχωράει χωρίς να κοιτάει πίσω. Αλλά χρειάζεται να είμαστε συνειδητοί κι επιλεκτικοί και να κάνουμε κόπο για να κρατήσουμε ζωντανά όσα τείνουν να εξαλειφθούν.

Η γνώμη μου είναι πως για τα παιδιά πρέπει να υπάρχουν πολύ αυστηροί και άκαμπτοι κανόνες που να κρατάνε τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης μακριά από τη ζωή τους μέχρι το έσχατο σημείο ανοχής τους, μέχρι δηλαδή να κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούν από τους συνομηλίκους τους. Σίγουρα όχι πριν την έναρξη του Γυμνασίου. Στην περίπτωση των παιδιών τα κέρδη της αποχής είναι απείρως περισσότερα. Επίσης τα προστατεύουμε και από την έλλειψη ενσυναίσθησης και τον παρορμητισμό της ηλικίας που τα κάνει να επικοινωνούν διαδικτυακά με ιδιαίτερα ανάρμοστους τρόπους πληγώνοντας, εκφοβίζοντας ή εκβιάζοντας.

 

10 Πώς μπορούμε να μάθουμε τα παιδιά να αναγνωρίζουν και να εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους αλλά να αναγνωρίζουν και τα συναισθήματα που τα ίδια προκαλούν με τη συμπεριφορά τους στους γονείς, στ σχολείο και στην οικογένεια;

     Τα παιδιά εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους όταν αισθάνονται ότι μπορούν να το κάνουν χωρίς να διακυβεύεται η ασφάλειά τους, δηλαδή η αγάπη και η αποδοχή των γονιών τους. Συχνά οι γονείς δυσκολεύονται να ακούσουν ή να αντέξουν ένα αρνητικό συναίσθημα και σπεύδουν να το καταπνίξουν. «Θέλω να πεθάνεις» φωνάζει έξαλλο ένα τετράχρονο στο αδερφάκι του και αμέσως επιπλήττεται. «Δεν ντρέπεσαι να λες τέτοια λόγια. Την αδερφούλα σου πρέπει να την αγαπάς και να την προσέχεις πάντα». Το συναίσθημα όμως δεν είναι πράξη. Οι γονείς δεν πρέπει να το φοβούνται. Οσο περισσότερο το εκφράζει ένα παιδί τόσο απομακρύνεται από την πιθανότητα να συμπεριφερθεί ανάρμοστα. Το να ακούς και να αποδέχεσαι ένα συναίσθημα δε σημαίνει ότι συμφωνείς ούτε ότι το ενθαρρύνεις. Αντίθετ το βοηθάς να εξανεμιστεί πιο γρήγορα. Οπότε οι γονείς χρειάζεται αρχικά να επιτρέπουν στα παιδιά να εκφράζονται ελεύθερα. Να δέχονται και να συμπονούν το συναίσθημά τους. Αλλά να βάζουν σαφή όρια στις πράξεις τους. «Μπορεί να εύχεσαι να εξαφανιστεί η αδερφή σου απ τα νεύρα σου κι έχεις δίκιο, αλλά απαγορεύται να τη χτυπάς. Σταμάτα τώρα». Επίσης μπορούν σταδιακά να τα εισάγουν σε εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης, ώστε να μάθουν να διαλέγουν τις λέξεις τους πιο προσεκτικά. «Ίσως απλώς θα ήθελες να εξαφανιστεί μέχρι να μεγαλώσει λίγο για να μην πειράζει τα παιχνίδια σου αλλά να μην πεθάνει για πάντα».

Τα παιδιά προχωρούν σε ενοχλητικές συμπεριφορές όταν κάποια τους ανάγκη δεν καλύπτεται. Βεβαίως και χρειάζονται όρια, αυστηρότητα, συνέπεια στο πώς εφαρμόζει η κάθε οικογένεια την πειθαρχία που χρειάζεται. Αλλά πάνω από όλα χρειάζεται να καταλάβουμε γιατί ένα παιδί δυσλειτουργεί και τι ζητάει μέσα από αυτό. Για να γίνει αυτό χρειάζεται να μιλάμε για τα δικά μας συναισθήματα, να τα κατονομάζουμε, να διερευνούμε και να μαντεύουμε τα δικά τους. Να τα καθοδηγούμε σταθερά στο να καταλάβουν ότι όλα τα συναισθήματα είναι επιτρεπτά γιατί δε μπορούμε να ελέγξουμε τι νιώθουμε αλλά  τις πράξεις μας μπορούμε να τις ελέγξουμε και είμαστε υπεύθυνοι γι αυτές.

 

11 Κλείνοντας αφού σας ευχαριστήσουμε, θα θέλατε να συμπληρώσετε κάτι εσείς για το βιβλίο σας; Έχετε σκεφτεί ποια θα είναι τα επόμενα συγγραφικά σας βήματα;

     Είναι ένα βιβλίο που το έγραψα με την καρδιά μου και από την καρδιά μου. Χωρίς σχεδιάγραμμα και πλάνο, χωρίς παραπομπές και βιβλιογραφία. Μου πήρε οκτώ χρόνια, γιατί έγραφα σπάνια, μόνο αν είχα κάποια ανάγκη ή έμπνευση ή ξαφνικά θυμόμουν κάποια προσωπική ιστορία κι έλεγα «αυτό θέλω να το γράψω, ας το γράψω τώρα και θα σκεφτώ μετά πού θα το εντάξω». Έχω κλάψει πολύ γράφοντάς το, αλλά και έχω γελάσει, έχω νοσταλγήσει, έχω μετανιώσει κι έχω συγχωρέσει. Σίγουρα ήταν πολύ θεραπευτικό για μένα κι ελπίζω να είναι και για άλλους.

Δεν ξέρω ακριβώς τι θα γράψω στο μέλλον. Με απασχολεί πολύ το θέμα της απώλειας και πώς μας αλλάζει. Οι προσαρμογές που πρέπει να κάνουμε, οι αποχαιρετισμοί σε ανθρώπους, δουλειές, συνήθειες, αποχαιρετισμοί στη δύναμη και την αντοχή μας, στην εικόνα του σώματός μας καθώς μεγαλώνουμε. Πώς να ζούμε με όλα αυτά τα «χωρίς» παραμένοντας όσο το δυνατόν ολόκληροι και ικανοί να χαιρόμαστε τη ζωή.