ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΡΟΥΝΤΖΟΣ- Η Θεωρία του Χάους στην ανθρώπινη ιστορία

 

     Φιλοξενούμε σήμερα τον συγγραφέα Γεώργιο Β. Φρούντζο για να μιλήσουμε για το βιβλίο του με τίτλο Η Θεωρία του Χάους στην ανθρώπινη ιστορία που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αγγελάκη.

     Ο Γεώργιος Β. Φρούντζος γεννήθηκε το 1970 και μεγάλωσε στο Αγρίνιο. Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Κρήτης στο Ηράκλειο. Έκανε την ειδικότητα της ΩΡΛ στην Πανεπιστημιακή κλινική του Ιπποκράτειου Αθηνών. Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό ιατρικών εργασιών. Έχει παρακολουθήσει διετές Μεταπτυχιακό πρόγραμμα παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής και Βελονισμού. Αγαπά την ιστορία, τη φιλοσοφία, τα οικονομικά, την πολιτική επιστήμη. Ζει και εργάζεται στο Ρέθυμνο Κρήτης.

     Η Θεωρία του Χάους στην ανθρώπινη Ιστορία είναι το πρώτο του βιβλίο.

 

1 Η Θεωρία του Χάους στην ανθρώπινη Ιστορία είναι το πρώτο σας βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΓΓΕΛΑΚΗ. Ας ξεκινήσουμε με τον όρο Θεωρία του Χάους και τι σημαίνει

      Πράγματι το βιβλίο ,διαπραγματεύεται την σχέση της <<Θεωρίας του Χάους >> με την ανθρώπινη Ιστορία. Η θεωρία αυτή διατυπώθηκε στο τέλος του προηγούμενου αιώνα και αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες επαναστάσεις της σύγχρονης επιστημονικής σκέψης. Φυσικά, η έννοια του Χάους, ως επιστημονικός όρος αυτής της θεωρίας δεν έχει καμιά σχέση με την καθημερινή έννοια της λέξης Χάος.

Η πολύ σύγχρονη αυτή θεωρία ,προσπαθεί να μελετήσει φαινόμενα που εξελίσσονται στο χρόνο και ονομάζονται δυναμικά, είναι πολυπαραγοντικά και παρουσιάζουν ευαισθησία στις αρχικές συνθήκες έναρξης τους, κάνοντας την πρόβλεψη της εξέλιξης τους αβέβαιη και πιθανολογική. Όταν σε ένα φαινόμενο ,επιδρούν ταυτόχρονα, τρεις ή περισσότερες ,μη γραμμικές δυνάμεις που μεταβάλλονται στο χρόνο, τότε η μελέτη των δυναμικών αυτών φαινομένων,  δείχνει μια συλλογή πιθανών λύσεων .Μικρές αλλαγές στις αρχικές συνθήκες, μπορούν να οδηγήσουν σε αρκετά διαφορετικά αποτελέσματα με την πάροδο του χρόνου. Η θεωρία του Χάους ,είναι τελικά, η προσπάθεια της σύγχρονης επιστήμης να κατανοήσει την πολυπλοκότητα. Θα μπορούσε να ονομάζεται θεωρία της πολυπλοκότητας ή πολυπαραγοντική θεωρία.

 Στην ανθρώπινη ιστορία,  μικρά γεγονότα ή αποφάσεις μπορούν να έχουν βαθιές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Για παράδειγμα, η έκβαση των μαχών, των διαπραγματεύσεων ή των τεχνολογικών καινοτομιών. Η ανθρώπινη Ιστορία εμπίπτει κατά την θέση μου στο βιβλίο στην θεωρία του Χάους. Για την προσέγγιση αυτή, χρησιμοποιώ ως εργαλεία και άλλες σύγχρονες θεωρίες όπως η συστημική θεωρία, η θεωρία της πληροφορίας, τα κοινωνικά δίκτυα, η θεωρία των αποφάσεων. Με ιστορικά παραδείγματα αναδεικνύεται η σχέση αυτών με την ιστορία μια και δεν θα μπορούσε μέσα στις 250 περίπου σελίδες του βιβλίου να αναπτυχτεί όλη η γνωστή ανθρώπινη ιστορία.

Η  ανθρώπινη κοινωνία παρουσιάζεται ως πολυσυστημική, δυναμική, που μεταβάλλεται στο χρόνο και η καταγραφή της ανθρώπινης δημιουργίας είναι η ιστορία. Η ιστορία είναι έτσι μια δημιουργία, με επιστημονική περιγραφή, θεμελίωση, και ανάλυση της, και όχι μόνο ως μια φιλοσοφική της ερμηνεία .Θα έλεγα ότι παρουσιάζεται μια επιστημονικά θεμελιωμένη φιλοσοφία της ιστορίας και η Ιστορία είναι τελικά , ένα μη γραμμικό, με πολυπαραγοντική αιτιοκρατία  και άρα πιθανολογικό, Χαοτικό φαινόμενο.

 

2 Τι ακριβώς είναι η  πολυ-συστημική οργάνωση;

 

     Κατά την συστημική θεωρία, μια άλλη επίσης σύγχρονη θεωρία, την οποία και χρησιμοποιώ ως εργαλείο προσέγγισης, η ανθρώπινη κοινωνία είναι πολύ-συστημική.

Ως σύστημα ονομάζουμε ένα σύμπλεγμα αλληλοεπηρεαζόμενων  και αλληλοεξαρτώμενων μεταξύ τους στοιχείων. Κάθε αλλαγή σε κάποιο στοιχείο του συστήματος επιφέρει αλλαγές σε ολόκληρο το σύστημα. (G.Bateson,1972). Μια απλή μορφή συστήματος είναι η οικογένεια. Στην Ψυχιατρική, οι αρχές της συστημικής θεωρίας, βρίσκουν εφαρμογή στη συστημική οικογενειακή θεραπεία. Ουσιαστικά κάθε ανθρώπινη  ομάδα, από ποδοσφαιρική έως και εταιρική μπορεί να μελετηθεί με τη συστημική θεωρία. Κατά αυτό τον τρόπο και την συστημική θεώρηση του κόσμου, η ανθρώπινη κοινωνία απαρτίζεται από ένα μεγάλο πλήθος μικρότερων η μεγαλύτερων συστημάτων και άρα είναι πολύ-συστημική, δηλαδή με μια έννοια έχουμε, συστήματα μέσα σε άλλα συστήματα.

Η γεωμετρία του Ευκλείδη, με απλές ευθείες γραμμές και κύκλους, δεν επαρκούσε για να περιγράψει την πολυπλοκότητα. Όπως κάθε επιστημονική θεωρία χρειάζεται εργαλεία περιγραφής και  η  θεωρία του χάους χρειάστηκε μια επέκταση στις  γεωμετρικές περιγραφές. Αυτό έγινε με τα fractals.Στα  χαοτικά φαινόμενα παρατηρούνται δομές αυτοομοιότητας  δηλαδή όμοιο μέσα στο όμοιο. Αυτές οι δομές περιγράφονται ως fractals.Στο βιβλίο μου επεκτείνεται η έννοια της πολυσυστημικότητας της κοινωνίας, σχετίζοντας την με την αυτοομοιοότητα της θεωρίας του χάους, ομιλώντας πλέον για κοινωνικά fractal, που τελικά παρουσιάζουν και συμπεριφορά ανάλογη της θεωρίας του χάους.

 

3 Είναι τεράστια η ιστορική έρευνα που πραγματοποιήσατε, άλλωστε είναι εμφανής από την τόσο μεγάλη βιβλιογραφία που παραθέτετε στο τέλος του βιβλίου. Πόσος χρόνο χρειάστηκε από όταν ξεκινήσατε την έρευνά σας μέχρι την έκδοση του βιβλίου για να πραγματοποιήσετε, ας μας επιτραπεί ο όρος, αυτήν την τόσο σημαντική «διατριβή»;

 

     Σε όλους τους ανθρώπους  γεννιέται κάποια στιγμή ο προβληματισμός, τι είναι ο κόσμος που ζούμε. Πρώτοι οι Έλληνες φυσικοί φιλόσοφοι της Ιώνιας , Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης προσπάθησαν να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα με την χρήση της τότε γνωστής επιστήμης τους και να ξεφύγει η ανθρώπινη σκέψη από μια θεϊκή ερμηνεία των αιτιών. Στην προσωπική μου προσπάθεια, να απαντήσω αυτό το ερώτημα , συνάντησα  το βιβλίο του Κώστα Αξελού  <<Ηράκλειτος >> περίπου στα 22 χρόνια μου. Μετά από αυτό, ο Ηράκλειτος και η διαρκή μεταβολή, όπως και η ενότητα των αντιθέτων δεν έφυγαν ποτέ από το μυαλό μου. Λίγο αργότερα ήρθε και ο Κορνήλιος Καστοριάδης με  τη <<Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας>> για να πει ότι η Ιστορία είναι μια δημιουργία. Στο πέμπτο και έκτο έτος της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, συνάντησα τον Νίκο  Παρίτση ως καθηγητή  της Ψυχιατρικής και ήρθα σε επαφή με την Συστημική θεωρία και την συστημική ψυχιατρική. Παρά τις προτροπές του να ακολουθήσω την Ψυχιατρική ως ειδικότητα της Ιατρικής, ακλούθησα τελικά την ΩΡΛ. Όμως δεν έπαψα ποτέ να σκέπτομαι και να αναλύω τα θέματα με βάση την Συστημική θεωρία. Από εκεί σταδιακά έμαθα την θεωρία της πληροφορίας  και έφτασα και στην θεωρία του Χάους . Όλα αυτά ζυμώθηκαν σταδιακά στο μυαλό μου, οδηγώντας με στα πρώτα αρχικά κείμενα πάνω στα θέματα αυτά. Τα πρωταρχικά  αυτά κείμενα οδήγησαν με την πάροδο του χρόνου στο βιβλίο αυτό. Είναι δηλαδή το βιβλίο μου, μια απάντηση στα ανθρώπινα ερωτήματα, τι είναι κόσμος, τι είναι Ιστορία, που δόθηκε μέσα από πολύ διάβασμα και προβληματισμό επί 30 και πλέον έτη.

Η ίδια η συγγραφή του βιβλίου, χρειάστηκε  περίπου 15 χρόνια. Με την έννοια αυτή η δουλειά είναι πολύ περισσότερη από ένα διδακτορικό, που και κατά το νομικό πλαίσιο του, χρειάζεται περίπου 5 χρόνια. Μόνο η πολύ μεγάλη βιβλιογραφία θα απαιτούσε τα 5 χρόνια για την ανάγνωση της, πόσο δε, για να επιτευχτεί και η σύνθεση που απαιτείται. Μια επιπλέων δηλαδή εδώ δυσκολία είναι ο διεπιστημονικός χαρακτήρας του βιβλίου, αφού  χρησιμοποιώ γνώσεις ιατρικής, φυσικής, κοινωνιολογίας, ιστορίας, φιλοσοφίας, ψυχιατρικής, ψυχολογίας αλλά και οικονομικών. Όμως οι διεπιστημονικές αυτές προσπάθειες είναι μεν δυσκολότερες, αναδεικνύουν όμως και τις νέες πτυχές της γνώσης της σύγχρονης επιστήμης, που απαιτούν την διεπιστημονική προσέγγιση.

 

4 Από την ιατρική στη φιλοσοφία. Μια διαδρομή που ενδιαφέρει τον κόσμο από την αρχαιότητα έως σήμερα. Είναι επιστήμες αλληλένδετες;

 

     Η θεωρία του Χάους μελετά την πολυπλοκότητα. Οι βιολογικές διαδικασίες της εξέλιξης, ο ίδιος ο  ανθρώπινος οργανισμός είναι δυναμικά συστήματα που εξελίσσονται στο χρόνο και έχουν πολύ περισσότερο από ότι ο καθένας νομίζει, σχέση με την θεωρία αυτή. Η σύγχρονη φυσιολογία του ανθρώπου περιγράφει πολύ συχνά πολυσταθερά συστήματα και διαδικασίες τάξης και αταξίας που εναλλάσσονται. Η διαδικασία γήρανσης αλλά και ο ανθρώπινος εγκέφαλος κρύβει τέτοιες διαδικασίες, που με τις συνεχείς μελέτες που δημοσιεύονται σιγά-σιγά μας αποκαλύπτονται. Το χάος ήρθε για να μείνει στην σύγχρονη επιστημονική σκέψη και πλέον κανένας  δεν μπορεί να το αγνοεί. Ο  νομπελίστας χημικός Ilyia Prigogine  περιέγραψε την νέα κατάσταση, δίνοντας  τον τίτλο στο  βιβλίο του <<To τέλος της βεβαιότητας >>. Σημειώνει επίσης, ότι τώρα κατανοούμε γιατί ο χρόνος έχει βέλος, δηλαδή κατεύθυνση και μάλιστα μη αντιστρεπτή.

Οι πιθανολογικές λύσεις δίνουν μη αντιστρεπτή πορεία στα φυσικά φαινόμενα και εγώ αυτό το βέλος του χρόνου το μετέφερα και στην Ιστορία. Ως ιατρός ήμουν και είμαι εξοικειωμένος με την πολυπλοκότητα και το πολυπαραγοντικό, μια και όλες οι ασθένειες είναι πολυπαραγοντικές. Αυτή την μεθοδολογία της σκέψης θέλησα να την περάσω στα κοινωνικά φαινόμενα και την ανθρώπινη ιστορία. Άλλωστε και η φιλοσοφία από την γέννηση της με τους Ίωνες φυσικούς φιλοσόφους χρησιμοποίησε την τότε γνωστή επιστήμη ως βάση για την φιλοσοφική σκέψη. Η φιλοσοφία, έτσι όπως και εγώ το κατανοώ, είναι η αγάπη στη σοφία, δηλαδή στοχασμός πάνω σε γνώση και επιστήμη. Οι επιστήμες αποτελούν την βάση για να γίνει ο στοχασμός.

 

5 Πόσο επηρέασε τη διαμόρφωση του ιδεολογιών των σύγχρονων κοινωνιών ο Ηράκλειτος;

     Στο τέλος του βιβλίου μου προσεγγίζω τον Ηράκλειτο, παρουσιάζοντας την σκέψη του ως  πρώτου φιλοσόφου του Χάους, με την ίδια έννοια που και ο Δημόκριτος  θεωρείται  πατέρας της ατομικής θεωρίας. Ο Ηράκλειτος είναι ο φιλόσοφος της διαρκούς μεταβολής. Η μεταβολή είναι κατά αυτόν η ουσία του κόσμου και το ίδιο συμπεραίνεται και με την θεωρία του χάους αλλά και την προσέγγιση του βιβλίου μου για την ιστορία. Απελευθερώνεται έτσι η ιστορία από κάθε τελεολογία ή σκοπό. Από τα κείμενα του Ηράκλειτου, κατά την γνώμη μου, ξεπηδά αβίαστα μια τέτοια σύγχρονη προσέγγιση και σκέψη, σε αντίθεση με άλλους φιλοσόφους όπως ο Παρμενίδης με το ΟΝ ή ο Πλάτωνας και οι σταθερές αιώνιες ιδέες του, με την θεωρία του των Ιδεών.

 Ο Ηράκλειτος αποτέλεσε την βάση για την διαλεκτική και ανάγκασε τους φιλοσόφους να τοποθετηθούν θετικά ή αρνητικά απέναντι στην σκέψη του, επηρεάζοντας άρα έτσι ,το σύνολο  των σύγχρονων ιδεολογιών. Οι σοφιστές επιχείρησαν να διευρύνουν τις  θέσεις  του, ο Πλάτωνας προσπάθησε να τον απορρίψει, ο Χέγκελ τον χρησιμοποίησε παραποιημένα, ο Κ. Μαρξ μετασχημάτισε την ιδέα του Χέγκελ  ,αλλά εγώ στέκομαι στην θέση του Φ. Νίτσε  <<όσο ο κόσμος θα χρειάζεται την αλήθεια, θα χρειάζεται τον Ηράκλειτο >>.

 

6  Ένα από τα ερωτήματα που διαβάζουμε από το οπισθόφυλλο του βιβλίου είναι Πώς διαμορφώνονται οι κυρίαρχες ιδέες μιας κοινωνίας; Θα μπορούσατε να μας πείτε δυο λόγια γι αυτό;

     H συστημική θεωρία κάνει μια μεγάλη επιστημονική προσπάθεια  για την γλωσσική ενοποίηση όλων των επιστημών. Είναι  καταπληκτικό, ένας ιατρός να μπορεί να μιλήσει σε έναν οικονομολόγο, κοινωνιολόγο ή και μηχανικό με μια κοινή ορολογία. Να γίνεται περιγραφή ενός ψυχιατρικού θέματος ή ενός κοινωνιολογικού  θέματος και ταυτόχρονα λόγο κοινής γλώσσας και εννοιολογίας αυτό να γίνεται κατανοητό από έναν φοιτητή του πολυτεχνείου η από ένα χημικό. Είναι η γλωσσική και εννοιολογική επιστημονική ενοποίηση, που κάνει η Συστημική Θεωρία , που επιτρέπει την εννοιολογική και όχι τη μαθηματική, μεταφορά της θεωρίας του Χάους στα ιστορικά και κοινωνικά ανθρώπινα φαινόμενα.

Μια σημαντική έννοια και ιδιότητα των συστημάτων είναι αυτή , των αναδυόμενων ιδιοτήτων. Αναδυομένη ιδιότητα είναι μια ιδιότητα που συναντάται στο σύστημα αλλά δεν υπάρχει στα μεμονωμένα μέρη του εξ αρχής. Προκύπτει μέσα από την διαδικασία αλληλεπίδρασης των μερών. Συχνά λέμε ότι , 1+1 ,σε ένα σύστημα δεν κάνει 2, αλλά 2 και κάτι. Αυτό το κάτι είναι η αναδυόμενη ιδιότητα. Ως τέτοια αντιμετωπίζω τις κοινωνικές και ανθρώπινες ιδέες και ιδεολογίες γενικά. Αυτές είναι δυναμικές όπως και τα συστήματα, είναι κατά την δημιουργία τους πολύ-παραγοντικές και εξελίσσονται στο χρόνο με την πληροφορία.

 Είναι η πληροφορία, ο τρόπος  με την οποία επικοινωνούν μεταξύ τους τα μέλη ενός συστήματος  αλλά και τα ίδια τα συστήματα μεταξύ τους, το feedback. Εμφανίζεται ο σημαντικός ρόλος της πληροφορίας, της ανάδρασης αυτής (feedback) και της ανθρώπινης δημιουργικότητας, που συγκροτούν το ανθρώπινο φαντασιακό στο ιστορικό γίγνεσθαι.

Παρουσιάζεται η διαφοροποιημένη αλληλεπίδραση των δυνάμεων που διαμορφώνουν την πορεία των πολιτισμών, ως μια μάχη πληροφορίας των  αναδυόμενων ιδιοτήτων. Αυτά συγκροτούν μοτίβα, πλαίσια σκέψης, μια τάση στην οποία αρέσκονται οι άνθρωποι. Όμως η έλευση νέας πληροφορίας οδηγεί σε αλλαγή του μοτίβου και ένα νέο πλαίσιο σκέψης. Όπως στην θεωρία των επιστημονικών επαναστάσεων του Τόμας Κουν, η νέα πληροφορία οδηγεί σε αλλαγή επιστημονικού <<παραδείγματος>>, στην ανθρώπινη κοινωνία οδηγεί σε νέες αναδυόμενες ιδιότητες, νέο πλαίσιο σκέψης, το νέο <<ελκυστή>> της ανθρώπινης σκέψης με όρους της θεωρίας του Χάους.

7  Πέρα από όλα ποιο κομμάτι του βιβλίου σας πιστεύετε ότι μπορεί να επηρεάσει περισσότερο τους αναγνώστες σας;

     Το βιβλίο αποτελεί μια μεθοδολογία σκέψης, ένα εργαλείο χρήσιμο σε κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, σε κάθε άνθρωπο που αναζητά απαντήσεις. Και ως ένα εργαλείο, όσο καλύτερα χρησιμοποιηθεί, τόσο καλύτερα αποτελέσματα θα δίνει στις αναλύσεις. Έτσι νομίζω έχει μεγαλύτερη χρησιμότητα ως ενιαίο σύνολο.

8 Κλείνοντας, αφού σας ευχαριστήσουμε, θα μας πείτε σε ποιους δρόμους έχει στραφεί το ενδιαφέρον σας και τι να περιμένουμε στη συγγραφική σας πορεία; Είστε στη φάση μιας νέας σχετικής έρευνας;

     Η συγγραφική μου έρευνα, αλλά και πορεία της σκέψης μου, επικεντρώνεται στην μεγαλύτερη εμβάθυνση και διερεύνηση της μεθοδολογίας που διατυπώνεται στο βιβλίο μου Η Θεωρία του Χάους στην Ανθρώπινη Ιστορία. Άρα διερευνώ τον τρόπο που ηγέτες όπως Μέγας Αλέξανδρος, Ελευθέριος Βενιζέλος αλλά και Αριστοτέλης Ωνάσης αντιμετώπισαν το χάος. Την πολυπαραγοντική αιτιολογία των φαινομένων Επίσης τι σημαίνει αυτό για την φιλοσοφία, τον στοχασμό και την επιχειρηματικότητα μέσα από μια διεπιστημονική ματιά

Εξάλλου ο στοχασμός δεν σταματά ποτέ. Σας ευχαριστώ πολύ